გიორგი ხასაიას თარგმანი
ვერსად გავექცევით ფაქტს, რომ როგორც იდეა, მეხსიერება და ხშირად დაფარული ან უხილავი რეალობა, პალესტინა და მისი ხალხი უბრალოდ არ გამქრალა. ცოტა ხნის წინ დავბრუნდი ორი სხვადასხვა მოგზაურობიდან, რომელთაგან ერთი ისრაელში მქონდა, ხოლო მეორე დასავლეთ სანაპიროზე, სადაც „ბიბისისთვის“ ვამზადებდი ფილმს, რომელიც ინგლისში 10 მაისს უნდა აჩვენონ. ფილმის გადაღების საბაბი ისრაელის სახელმწიფოს 50 წლისთავია, რომელსაც მე განვიხილავ პირადი და ცხადია, პალესტინური თვალთახედვიდან.
ჩემთვის იმდენად შთამბეჭდავი იყო პალესტინაში მოგზაურობის გამოცდილება და იმ ყველაფრის აღნუსხვა, რაც ვნახე, რომ საჭირო მგონია მცირე რეფლექსია ამ გამოცდილებაზე. უნდა ვთქვა, რომ ფილმის რეჟისორი და გადამღები ჯგუფი გამორჩეულად ყურადღებიანები და კეთილგანწყობილები იყვნენ. ისრაელელმა ხმის რეჟისორმაც, რომელსაც შესაძლებლობა ჰქონდა, გამოლაპარაკებოდა პალესტინელებს და ისრაელის რამდენიმე მოქალაქეს, აღმოაჩინა რომ ეს ურთიერთობა მისთვის ძალიან სასარგებლო იყო და მისი ტრადიციული სიონისტური აღზრდის გათვალისწინებით (ის ლიბერალია ორგანიზაციიდან Peace Now, რაც დოგმატურ სიონისტობას არ ნიშნავს) ნამდვილი გამოწვევა აღმოჩნდა მისი დიდი ხნის წინათ ჩამოყალიბებული და ეჭვმიუტანელი შეხედულებებისთვის ისრაელის ისტორიაზე. „ძნელი იქნება ისევ ისრაელის მოქალაქედ დარჩენა“ – თქვა მან გადაღების დასრულების შემდეგ.
არსებობს ორი ურთიერთგამომრიცხავი შთაბეჭდილება და ორივე მათგანი 1948 წლის შედეგია. პირველი – პალესტინა და პალესტინელები არსებობენ ისრაელის დიდი ძალისხმევის მიუხედავად, რომ თავიდან მოეშორებინა ისინი, ან იმდენად შეეზღუდა, რომ პოლიტიკურად გაენეიტრალებინა. აქ მე თავდაჯერებული ვამბობ, რომ ჩვენ ისრაელის პოლიტიკის მარცხის მომსწრეები ვართ: ვერსად გავექცევით ფაქტს, რომ როგორც იდეა, მეხსიერება და ხშირად დაფარული ან უხილავი რეალობა, პალესტინა და მისი ხალხი უბრალოდ არ გამქრალა. მიუხედავად ისრაელის ისტაბლიშმენტის უწყვეტი და დაუსრულებელი სიძულვილისა ყველაფრის მიმართ, რასაც პალესტინა განასახიერებს, თავად ჩვენი არსებობის ფაქტმა, სადაც ვერ დაამარხცა, შეასუსტა მაინც ისრაელის ძალისხმევა, სრულად მოვეშორებინეთ თავიდან.
რაც უფრო მეტად ეხვევა ნეთანიაჰუს მმართველობისას ისრაელი არაბების მიმართ ქსენოფობიაში, მით უფრო უბიძგებს ეს პალესტილებს არ შეწყვიტონ ბრძოლა უსამართლობისა და სისასტიკის წინააღმდეგ. რაც შეეხება მილიონ ისრაელელ პალესტინელს, რომელთა მთავარი წარმომადგენელი კნესეტში შესანიშნავი აზმი ბიშარაა, მათი ბრძოლა ასევე გრძელდება. მე ბიშარას ინტერვიუ ჩამოვართვი ფილმისთვის და შთამბეჭდავი იყო მისი პოზიციის სიმამაცე და გონიერება, რომელიც შთამაგონებელია ახალი თაობის პალესტინელებისთვის. ბიშარასთვის, ისევე როგორც ისრაელის მოქალაქეების მზარდი რაოდენობისთვის (პროფესორი ისრაელ შაჰაკი მოწინავე რიგებშია), ბრძოლის ნამდვილი ველი თანასწორუფლებიანი მოქალაქეობისთვის ბრძოლაა, რადგან ისრაელი ებრაელების ქვეყანაა და არა მისი არაებრაელი მოქალაქეების.
გაცხადებული განზრახვის საწინააღმდეგოდ, ისრაელის პოლიტიკამ ვერ გააქრო პალესტინელები. საითაც არ უნდა შეტრიალდე, ყველგან ჩვენ ვართ, ხშირად როგორც თავმდაბალი, მდუმარე მშრომელები (რომლებიც ბედის ირონიით ისრაელის დასახლებებს აშენებენ) და კეთილგანწყობილი რესტორნის მიმტანები, მზარეულები და ა.შ. და ხშირად უბრალოდ დიდი რაოდენობით ხალხი – მაგ. ჰებრონში – რომელიც უწყვეტად ეწინააღმდეგება ისრაელის თავდასხმებს.
მეორე შთაბეჭდილება, რომელიც გეუფლება, არის ის, რომ ყოველდღე, ყოველ საათს და ყოველ წუთას ისრაელი ჩვენ გვართმევს უფრო და უფრო მეტ პალესტინის მიწას. იშვიათია გზა, ან შემოვლითი გზა, ან პატარა სოფელი, რომელთანაც შეხება გვქონია მოგზაურობის სამი კვირის განმავლობაში და რომელიც მიწის წართმევის, მინდვრების გადათხრის, ხეების, მცენარეების და ნათესების ამოძირკვის, სახლების ნგრევის ყოველდღიური ტრაგედიის მოწმე არ ყოფილა, იმ დროს როცა უმწეო პალესტინელი მფლობელები იქვე იდგნენ ვერ ახერხებდნენ რაიმე ეღონათ, არაფატის ადმინისტრაციისგან მიტოვებულებს და უფრო იღბლიანი პალესტინელების ზრუნვის გარეშე დარჩენილებს.
მნიშვნელოვანია, სათანადოდ შევაფასოთ ზიანი, რომელიც მოგვაყენეს – ძალადობა ჩვენს ცხოვრებაზე, რომელიც დამახინჯებას და უბედურებას მოიტანს მომავალშიც. მწუხარე უიმედობის განცდა გეუფლება, როცა უსმენ 35 წლის კაცს, რომელმაც 15 წელი იმუშავა ისრაელში არალეგალურ მშრომელად, რომ პატარა სახლი აეშენებინა. მან ერთ დღეს სამუშაოდან დაბრუნებულმა აღმოაჩინა, რომ მისი სახლი ისრაელის ბულდოზერმა მიწასთან გაასწორა, ისე, რომ სახლიდან ვერაფრის გამოტანა ვერ მოესწრო. როცა კითხულობ, რატომ მოხდა ასე – სხვა თუ არაფერი, მიწა ხომ მისი იყო – გპასუხობენ, რომ არავითარი გაფრთხილება არ ყოფილა, მხოლოდ მეორე დღეს მოვიდა ფურცელი ისრაელელი ჯარისკაცისგან, რომელშიც ეწერა, რომ სახლი ლიცენზიის გარეშე იყო აშენებული. ისრაელის გარდა სად თხოვენ ადამიანებს, რომ ქონდეთ ლიცენზია (რომელსაც არასდროს აძლევენ), რომ რამე ააშენონ თავიანთ საკუთრებაზე? ებრაელებს შეუძლიათ ააშენონ, პალესტინელებს – არასდროს. ეს წმინდა წყლის აპართეიდია.
ერთხელ იერუსალიმიდან ჰებრონისკენ მიმავალ მთავარ გზაზე გავჩერდით, რომ გადაგვეღო ისრაელის ბულდოზერი, რომელსაც იცავდნენ ჯარისკაცები და რომელიც აოხრებდა ნაყოფიერ მიწას გზის პირას. დაახლოებით ას მეტრში ოთხი პალესტინელი კაცი იდგა, მწუხარე და მრისხანე სახეებით. ეს მათი მიწა იყო, რომელსაც ისინი თაობების მანძილზე ამუშავებდნენ და რომელსაც ანადგურებდნენ იმ საბაბით, რომ ისედაც ფართო გზა კიდევ უფრო გაფართოვებულიყო. „რაში ჭირდებათ 120 მეტრის სიგანის გზა, რატომ არ მიშვებენ ჩემს მიწაზე, რომ დავამუშავო?“ – მკითხა ერთ-ერთმა ტირილით. „როგორ გამოვკვებო ჩემი შვილები?“. მე ვკითხე, თუ მიიღეს რაიმე შეტყობინება, რომ ეს მოხდებოდა. არა, მიპასუხეს მათ, ჩვენ მხოლოდ დღეს გავიგეთ და რომ მოვედით, უკვე გვიანი იყო. და ადმინისტრაცია არ დაგეხმარათ? არა, რა თქმა უნდა, იყო პასუხი. „ისინი აქ არასდროს არიან, როცა გვჭირდება“.
მე მივუახლოვდი ისრაელელ ჯარისკაცებს, რომლებიც კამერისა და მიკროფონის დანახვაზე უარს ამბობდნენ კომუნიკაციაზე. მაგრამ მე არ დავნებდი და ვიპოვე ერთ-ერთი მათგანი, რომელიც შეწუხებული ჩანდა მთელი ამ ამბით, მეტიც, მან მითხრა, რომ ის უბრალოდ ბრძანებას ასრულებდა. „მაგრამ ვერ ხედავ როგორი უსამართლოა, მიწა წაართვა გლეხებს, რომლებიც დაუცველები არიან?“ – ვკითხე, რაზეც მიპასუხა „ეს არ არის მათი მიწა. ის ისრაელის სახელმწიფოს ეკუთვნის“. მე ვუთხარი, რომ 60 წლის წინ გერმანიაში ებრაელების წინააღმდეგ იგივე არგუმენტებს იყენებდნენ და ახლა ებრაელები იგივეს აკეთებენ მათი მსხვერპლების, პალესტინელების მიმართ. ის პასუხის გაცემის გარეშე გამეცალა.
ასე ხდება ყველგან, მათ შორის იერუსალიმშიც, სადაც პალესტინელები უღონონი არიან, ერთმანეთს დაეხმარონ. მე მქონდა ლექცია ბეთლემის უნივერსიტეტში, რომელშიც ვილაპარაკე განგრძობად ჩამორთმევაზე, რომელიც ყველგან ხდება პალესტინელების მიმართ და დავინტერესდი, რას აკეთებს ადმინისტრაციის მიერ დასაქმებული 50 000 უსაფრთხოების თანამშრომელი და ასობით სხვა თანამშრომელი, რომლებიც კაბინეტებში სხედან და ქაღალდებს დაატარებენ ოთახის ერთი ბოლოდან მეორეში და ამაში ფულს იღებენ? სად არიან მაშინ, როცა პალესტინელებს მიწას ართმევენ და სახლებს უნგრევენ და სიცოცხლესაც ართმევენ მათ თვალწინ? რატომ არ ჩაუდგებიან სათავეში სოფლის მაცხოვრებლებს – , ვიკითხე მე – და წინ არ დაუდგებიან ბულდოზერებს? რატომ არ შველიან და მორალურ მხარდაჭერას რატომ არ აღმოუჩენენ ჩვენი დიადი ლიდერები ღარიბებს, რომლებიც უთანასწორო ბრძოლაში მარცხდებიან?
ამიტომაა, რომ სადაც ვყოფილვარ და ვისაც დავლაპარაკებივარ, არასდროს არავის კარგად არ უხსენებია ადმინისტრაცია და მისი თანამშრომლები, ან ოსლოს პროცესისთვის ან აშშ-თვის. პალესტინის ადმინისტრაცია აღქმულია, როგორც ისრაელისა და მისი მაცხოვრებლების უსაფრთხოების გარანტი, და არა როგორც დაინტერესებული, ლეგიტიმური და საკუთარი ხალხის დამცველი სახელისუფლო ორგანო. და ეს ყველაფერი ოსლოთია დაღდასმული.
წარმოუდგენელია, რომ ბევრი ლიდერი მისაღებად მიიჩნევს გიგანტური ვილების შენებას ასეთი ფართომასშტაბიანი სიღატაკისა და საცოდაობის პირობებში. პალესტინის ხელმძღვანელობა თუ რამეს უნდა აკეთებდეს, პირველ რიგში მსახურებისა და თავგანწირვის მაგალითს უნდა იძლეოდეს. სწორედ ეს ორი რამ აკლია ყველაზე მეტად ადმინისტრაციას. რამაც შემძრა, ეს იყო ზრუნვის სრული არარსებობა, განცდა, რომ ყოველი პალესტინელი მარტოა საკუთარ გაჭირვებაში და არავინაა, ვინც მას საკვებს, საბანს ან ნუგეშის სიტყვას მისცემს. გეუფლება განცდა, რომ პალესტინელები დაობლებული ხალხია.
იერუსალიმი ინთქმება საკუთარ უწყვეტ, ულმობელ იუდეიზაციაში. პატარა, კომპაქტური ქალაქი, რომელშიც 50 წლის წინ ვიზრდებოდი, უზარმაზარ მეგაპოლისად იქცა, რომელიც ოთხივე მხრიდან უზარმაზარი შენობებითა და სამშენებლო პროექტებითაა გარშემორტყმული, რაც მოწმობს ისრაელის ძალასა და შესაძლებლობას, უკონტროლოდ ცვალოს იერუსალიმის ხასიათი, რომ არაბები ისე შეავიწროვოს, რომ მათთვის აქ ცხოვრება აუტანელი გახდეს. აქაც იგრძნობა პალესტინელების უძალობა, თითქოს ბრძოლა დასრულდა და მომავალი გადაწყვეტილია.
მათი უმეტესობა, ვისთანაც მისაუბრია, ამბობს, რომ 1996 წლის სექტემბრის გვირაბის ეპიზოდის შემდეგ ისინი აღარ აპირებენ ისრაელის მოქმედებების წინააღმდეგ გამოსვლას და მეტი მსხვერპლის გაღებას. „იმის შემდეგ“ – მითხრა ერთმა მათგანმა – „ რაც 60 ჩვენგანი დახოცეს, გვირაბი მაინც ღიაა. და არაფატი წავიდა ვაშინგტონში იმის მიუხედავად, რომ დაგვპირდა, რომ არ შეხვდებოდა ნეთანიაჰუს, სანამ გვირაბი არ დაიკეტებოდა. ახლა რა აზრი აქვს ბრძოლას?“. იერუსალიმში მხოლოდ პალესტინელი ლიდერები არ დამარცხებულან, ასევე დამარცხდნენ არაბები, ისლამური სახელმწიფოები და ქრისტიანებიც, რომლებიც მოიდრიკნენ ისრაელის აგრესიის წინააღმდეგ. პალესტინელებს ღაზადან ან დასავლეთ სანაპიროდან (რამალა, ჰებრონიბეთლემი, იენინი და ნაბლუსი) არ შეუძლიათ იერუსალიმში შესვლა, რომელსაც ისრაელის ჯარისკაცები იცავენ. კვლავ აპარტეიდი.
ისრაელის მხარეს სიტუაცია არც ისე სავალალოა, როგორც შეიძლება გვეგონოს. მე მქონდა ხანგრძლივი ინტერვიუ პროფესორ ილან პაპესთან ჰაიფას უნივერსიტეტიდან. ის ერთ-ერთია ახალი თაობის ისრაელელი ისტორიკოსებიდან, რომლის ნაშრომიც 1948 წელზე, გამოწვევაა სიონისტური ორთოდოქსიის ოფიციალური ვერსიისთვის ლტოლვილთა პრობლემაზე და ბენ ჰურიონის როლზე პალესტინელების განდევნაში. ამ თვალსაზრისით ახალი თაობის ისტორიკოსები ადასტურებენ იმას, რასაც პალესტინელი ისტორიკოსები და მოწმეები ამბობენ – რომ ადგილი ჰქონდა სამხედრო კამპანიას, რომლის მიზანიც იყო რაც შეიძლება მეტი არაბის მოშორება. პაპე ასევე ამბობს, რომ მისი ლექციები ძალიან მოთხოვნადია ისრაელის საშუალო სკოლებში, მიუხედავად იმისა, რომ ისრაელის სკოლების ისტორიის ამჟამინდელ სახელმძღვანელოებში პალესტინელების ხსენებაც არ არის. ეს სიბრმავე, რომელიც თანაარსებობს ახალ გახსნილობასთან წარსულთან მიმართებით, დამახასიათებელია ამჟამინდელი განწყობებისთვის, თუმცა იმსახურებს ჩვენს ყურადღებას როგორც წინააღმდეგობა, რომელსაც სამომავლო ანალიზი და შესწავლა სჭირდება.
გადაღებების ერთი დღე გავატარე ჰებრონში, რომელიც ოსლოს შეთანხმების ყველაზე ცუდი ასპექტების განსახიერებად მეჩვენება. ქალაქის მცირე დასახლება, რომელიც სულ რაღაც 300 მაცხოვრებლისგან შედგება, ვირტუალურად აკონტროლებს არაბული ქალაქის გულს, რომლის მოსახლეობაც 100 000-ზე მეტია და რომელიც ქალაქის კიდეებზე ცხოვრობს და მოკლებულია შესაძლებლობას, ესტუმროს ქალაქის ცენტრს, რომელსაც ჯარისკაცები და შეიარაღებული პირები აკონტროლებენ. მე ვესტუმრე ერთ პალესტინელს ძველ ოსმალურ კვარტალში. ის ახლა გარშემორტყმულია დასახლებებით, რომელიც მოიცავს სამ ახალ შენობას, სამ უზარმაზარ წყლის რეზერვუარს, რომელიც მთელი ქალაქის წყალს იპარავს ცენტრის მაცხოვრებლებისთვის და სახურავებზე გამაგრებულ ჯარისკაცებს.
ის წუხდა იმაზე, რომ პალესტინელთა ლიდერები დათანხმდნენ ქალაქის დანაწევრებას იმ საფუძვლით, რომ ამ ადგილებში ოდესღაც 14 ებრაული შენობა იდგა, რომელიც თითქოსდა ძველი აღთქმის პერიოდს მიეკუთვნება, თუმცა ამის შესახებ არანაირი მტკიცებულება არ არსებობს. „როგორ დათანხმდნენ რეალობის ამგვარ გროტესკულ დამახინჯებას“ – მკითხა გაბრაზებულმა, „მითუმეტეს იმის გათვალისწინებით, რომ მოლაპარაკებამდე არცერთ მათგანს ფეხი არ დაუდგამს ჰებრონის მიწაზე?“. ჰებრონის დატოვებიდან ერთი დღის შემდეგ სამი ახალგაზრდა კაცი მოკლეს ბარიკადებზე ისრაელის ჯარისკაცებმა და ბევრად მეტი დააზიანეს შეტაკებაში, რომელიც ამ ფაქტს მოყვა. ჰებრონი და იერუსალიმი ისრაელის ექსტრემიზმის გამარჯვების სიმბოლოებია და არა თანაარსებობის ან საიმედო მომავლის რაიმე ვერსია.
ყველაზე მოულოდნელი გამოცდილება ისრაელელებთან ურთიერთობაში, დანიელ ბარენბოიმთან ინტერვიუ აღმოჩნდა, ბრწყინვალე დირიჟორთან და პიანისტთან, რომელიც იერუსალიმში იმყოფებოდა სოლო კონცერტისთვის, ჩემი იქ ყოფნის დროს. არგენტინაში დაბადებული და გაზრდილი ბარენბოიმი ისრაელში პირველად 1950 წელს ჩამოვიდა, 9 წლის ასაკში და იქ 8 წელიწადი გაატარა. ბოლო ათ წელიწადში ის ბერლინის სახელმწიფო ოპერის თეატრისა და ჩიკაგოს სიმფონიური ორკესტრის დირიჟორი გახდა – მსოფლიოს ორი დიადი მუსიკალური ინსტიტუციის – და ამ ხნის მანძილზე ისრაელის მოქალაქედ რჩებოდა. უნდა ვთქვა, რომ ბოლო 5 წლის განმავლობაში ჩვენ ახლო მეგობრები გავხდით. ის ძალიან გულწრფელი იყო ინტერვიუს განმავლობაში და წუხდა, რომ ისრაელის 50 წლიანი არსებობა პალესტინელი ხალხის 50 წლიან ტანჯვად იქცა. ჩვენი დისკუსიის განმავლობაში ის ღიად უჭერდა მხარს პალესტინის სახელმწიფოს შექმნის იდეას.
მრავალრიცხოვანი აუდიტორიის წინაშე მისი იერუსალიმური კონცერტის შემდეგ, თავისი პირველი ბისზე გამოსვლა მიუძღვნა პალესტინელ ქალს – რომელიც კონცერტს ესწრებოდა – რომელმაც ის წინა დღით სადილზე დაპატიჟა. მე გაკვირვებული ვიყავი, რომ ისრაელელი ებრაელებისგან შემდგარი მთელი აუდიტორია (მხოლოდ მე და ის ქალი ვიყავით პალესტინელები) ენთუზიაზმით შეხვდა მის შეხედულებებსა და კეთილშობილურ მიძღვნას. აშკარაა, რომ ჩამოყალიბებას იწყებს ახალი სინდისის ერთობა, ნაწილობრივ, როგორც ნეთანიაჰუს საქმიანობის, ხოლო ნაწილობრივ როგორც პალესტინელთა წინააღმდეგობის შედეგი. ყველაზე ამაღელვებელი ის იყო, რომ ბარენბოიმმა, მსოფლიოს ერთერთმა საუკეთესო მუსიკოსმა, საკუთარი სამსახური შესთავაზა პალესტინურ აუდიტორიას, როგორც შერიგების ჟესტი, რომელსაც გრძელვადიან პერსპექტივაში შეიძლება მეტი ფასი ჰქონდეს, ვიდრე ათობით შეთანხმებას ოსლოში.
ვასრულებ მოკლე სცენების აღწერას პალესტინელთა ყოველდღიური ცხოვრებიდან. ვნანობ, რომ ვერ გავატარე დრო ლტოლვილებს შორის ლიბანსა და სირიაში. მაგრამ მნიშვნელოვანია, რომ ჩვენ მოწმენი გავხდით პალესტინის საქმის მდგრადობისა და განგრძობადობის, რომელმაც აშკარად შთააგონა უფრო მეტი ადამიანი ისრაელში თუ სხვაგან, ვიდრე აქამდე ვვარაუდობდით. არსებული წყვდიადის საპირისპიროდ, არსებობს იმედის სხივები, რომელიც გვაიმედებს, რომ მომავალი შეიძლება ისეთი ცუდი არ იყოს, როგორც ბევრს ჰგონია. თუმცა უახლოეს მომავალში ისრაელში, აშშ-სა და პალესტინაში პროგრესული ხედვის არარსებობის გამო, წმინდა მიწის ცას უსამართლობისა და გაურკვევლობის უზარმაზარი შავი ღრუბლები დაფარავს.
ედვარდ საიდი.