სამუშაოს იდეა

ავტორები: ელა ბჰატი & რენა ჯჰაბვალა

ნათია ქარჩილაძის თარგმანი ნაშრომი იკვლევს შრომის შესახებ გავრცელებულ რამდენიმე მიდგომას, კერძოდ, შრომის იმ კონცეფციებს, რომლებიც აყალიბებს მრავალი ინდოელის აზროვნებას. მისი [ნაშრომის] მიზანია არა მხოლოდ გაანალიზოს რა არის შრომა, არამედ შეცვალოს შრომის კონცეფცია. იმის გათვალისწინებით, რომ შრომა ყველა საზოგადოების ძირითადი დამახასიათებელი ნიშანია, ჩვენ გვჭირდება ხედვა იმის შესახებ, თუ როგორი უნდა იყოს იგი. წარმოგიდგენთ ერთ-ერთ მიდგომას, რომელიც შრომის იდეას აფუძნებს ინდური ფილოსოფიის გაგებასა და განდის მიერ მის ინტერპრეტაციას. ქალი, რომელიც დღეში რვა საათზე მეტს მუშაობს, კერავს ტანსაცმელს ან ახვევს ბირის სახლში, ხშირად, არ განიხილება, როგორც მშრომელი. ის მიიჩნევა, როგორც დიასახლისი, რომელიც ცოტაოდენ საქმეს აკეთებს “დასვენების დროს”. ქუჩის მოვაჭრე, რომელიც ბოსტნეულს ან დანა-ჩანგალს ყიდის, ასევე არ განიხილება მშრომელად, ის არის “საზოგადოებრივი წესრიგის დამრღვევი”, რომელიც პოლიციამ უნდა მოიშოროს, რაც შეიძლება მალე. ქალი, რომელიც მთელი დღის განმავლობაში უვლის თავის პირუტყვს, მარგლავს საკუთარ ფერმას, აგროვებს შეშას და ზრუნავს ოჯახზე არის სოფლად მცხოვრები “დიასახლისი”. შესაბამისად, მშრომელი მხოლოდ ქარხანაში ან ოფისში მომუშავე კაცია? რა არის სამუშაოს ის იდეა, რომელიც აკნინებს სამუშაოს უმეტეს ფორმებს და აღიარებს მხოლოდ გარკვეულ, შეზღუდულ ფორმებს? ეს მნიშვნელოვანი კითხვებია ისეთი პროფკავშირისთვის, როგორიცაა თვითდასაქმებულ ქალთა ასოციაცია (SEWA), რომლის წევრებიც მარტივად ვერ მოხვდებიან მსგავსად განსაზღვრულ კატეგორიებში. ეს ნაშრომი დავაფუძნეთ SEWA-ში ჩვენს გამოცდილებას ქალებთან, რომლებიც ეკონომიკურად დაუცველნი არიან და ვისთვისაც გადარჩენა ბრძოლაა. ისინი მოუთმენლად ელიან საკუთარი თავისთვის, მათი კაცებისთვის და მათი შვილებისთვის შესაფერის სამუშაოს – სამუშაოს, რომელიც მათ სიღარიბისა და მოწყვლადობისაგან დაიხსნის. თუმცა, ის კანონები და პოლიტიკა, რომელსაც ეს ქალები აწყდებიან, ეფუძნება სამუშაოს შესახებ გავრცელებულ ისეთ დამოკიდებულებებსა და თეორიებს, რომლებიც შორს არის არსებული რეალობისგან. სამუშაო განიხილება შრომად, ან სამსახურად, სადაც არსებობს “სამსახურებრივი ურთიერთობა”. მხოლოდ გარკვეული ტიპის სამუშაოა პროდუქტიული და იმსახურებს ინვესტიციასა და პატივისცემას/აღიარებას, სამუშაოს უმრავლესობა – „არაპროდუქტიულია.”1 დისკუსიები გრძელდება იმის შესახებ, თუ რამდენად შეიძლება განვითარების თეორიები იყოს “უნივერსალური” და რამდენად შეუძლია განვითარებისა და ეკონომიკის თეორიებს თავიდან აიცილოს დაშვება, რომ ევროპულ კულტურას აქვს უნივერსალური ვალიდურობა. (Marglin and Marglin 1996). სამუშაოს კონცეფციასა და სამუშაოს მიმართ დამოკიდებულებებს თუ გადავხედავთ, აღმოვაჩენთ, რომ არსებობს გარკვეული კულტურული განსხვავებები ევროპულ და ინდურ ფილოსოფიებში. ჩვენ ასევე აღმოვაჩენთ, რომ ეს ცნებები და დამოკიდებულებები, როგორც წესი, ერთმანეთს ეჯახება რეალობაში, ადამიანების ცხოვრებაში და იწვევს უთანხმოებას იმის შესახებ, თუ რა პოლიტიკას უნდა მიჰყვეს. ამ ნაშრომში ჩვენ გვსურს გამოვიკვლიოთ სამუშაოს რამდენიმე განსხვავებული მიდგომა, კერძოდ, სამუშაოს კონცეფციები, რომლებიც აყალიბებს მრავალი ინდოელის აზროვნებას. გვესმის, რომ ეს ალბათ კულტურად სპეციფიკური მიდგომა იქნება და ასევე დიდი სურვილი გვქონდა, შეგვესწავლა სხვა მიდგომები, განსაკუთრებით ისლამური. თუმცა ცოდნის, გამოცდილების და დროის ნაკლებობის გამო ვერ მოვახერხეთ. და მაინც, ჩვენი მიზანია არა მხოლოდ სამუშაოს არსის ანალიზი, არამედ სამუშაოს კონცეფციის გადააზრება. ჩვენ გვჯერა, რომ მუშაობა ყველა საზოგადოების არსებითი ელემენტია და გვჭირდება ხედვა, როგორი უნდა იყოს სამუშაო. გვსურს ვცადოთ, რომ მივუახლოვდეთ სამუშაოს იდეას, რომელიც ეფუძნება ინდური ფილოსოფიის ჩვენეულ გაგებას და კერძოდ, განდის ინტერპრეტაციას. სამუშაოს განსაზღვრებები სამუშაოს აღსანიშნავად მეინსტრიმ ეკონომიკა იყენებს ტერმინებს „შრომა“ და „დასაქმება“. მიუხედავად იმისა, რომ არსებობს ეკონომიკის ალტერნატიული თეორიები, განსაკუთრებით მარქსისტული მიდგომა, დღეს, ქვეყნების უმეტესობაში, ნეოკლასიკური თეორიები განსაზღვრავენ ძირითადად ეკონომიკის შესახებ აზროვნებას. ამ ნაშრომში ყურადღებას გავამახვილებთ სამუშაოს კონცეფციის ნეოკლასიკურ ეკონომიკაში გამოყენებაზე, რომელის თანახმადაც, თანამედროვე საზოგადოებაში ადამიანს შეუძლია იცხოვროს მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ იგი დაკავშირებულია ეკონომიკასთან ბაზრის საშუალებით. მიუხედავად იმისა, რომ ეკონომიკა არჩევანია, რეალურად, სიცოცხლის გასაგრძელებლად, ადამიანმა უნდა იმუშაოს – ეს არის ის, რაც ადამიანმა უნდა გააკეთოს, იძულებულია, რომ გააკეთოს თავისი მრავალჯერადი მოთხოვნილებების დასაკმაყოფილებლად. „შრომა ყოველთვის დაკავშირებული იყო მძიმე და დამღლელ საქმიანობასთან. იგი მომდინარეობს ლათინურიდან (labor), რაც გულისხმობს შრომას, გასაჭირსა და უბედურებას… მომდინარეობს ლათინური “trepateiure”-დან, რაც ნიშნავს სახიფათო ინსტრუმენტით წამებას. შრომის აღმნიშვნელი ბერძნული სიტყვა “panos”, ნიშნავს ტკივილსა და ძალისხმევას. იგივე ფესვი აქვს სიტყვას სიღარიბეს (penia)”. [Standing 2002:243]. დასაქმება უფრო ფართო ცნებაა, ვიდრე შრომა და სხვადასხვანაირად გამოიყენება. ძირითადად, ის გამოიყენება სამუშაოში ჩართული ადამიანების რაოდენობის დასადგენად, რომლებიც ჩართული არიან შრომაში შემოსავლის მოპოვების გზით. დასაქმება გახდა მნიშვნელოვანი საზომი, როდესაც „სრული დასაქმება“ იყო მთავრობების პოლიტიკისა და პასუხისმგებლობის ერთ-ერთი მთავარი მიზანი. უფრო ფილოსოფიური თვალსაზრისით, ევროპულ აზროვნებაზე დაფუძნებით, ჰანა არენდტი გარკვეულწილად განსხვავებულ ინტერპრეტაციას აძლევს შრომის იდეას, შრომის, სამუშაოსა და ქმედების ერთმანეთისგან გამიჯვნით. “შრომა” არის აქტივობა, რომელიც ინარჩუნებს და მხარს უჭერს ცხოვრების ბიოლოგიურ პროცესებს. „სამუშაო“ იწყება ადამიანისა და ცხოველის, ბიოლოგიისა და „ადამიანის შექმნილთა“ განსხვავებით. შრომა უზრუნველყოფს არა მხოლოდ ინდივიდის გადარჩენას, არამედ სახეობების სიცოცხლეს. „შრომა და მისი პროდუქტი, ადამიანური არტეფაქტი, ანიჭებს გარკვეული ხარისხის მუდმივობასა და გამძლეობას მოკვდავი სიცოცხლის ამაოებასა და ადამიანური დროის წარმავალ ხასიათს. მოქმედება იმდენად, რამდენადაც ის მონაწილეობს პოლიტიკური ორგანოების დაარსებასა და შენარჩუნებაში, ქმნის პირობებს ხსოვნისთვის, ანუ ისტორიისთვის“ [არენდტი 1970:8]. სამუშაოს განსხვავებული ინტერპრეტაციისთვის მოვიხმობთ ინდუისტურ ფილოსოფიურ აზროვნებასა და ბჰაგვად გიტას. აქ შრომის განმარტება ძალიან ფართოა და მოიცავს ადამიანის ყველა ურთიერთქმედებას “პრაკრიტთან” ან ბუნებასთან. პრაკრიტი არის სამყაროს ფუნქციონირება. სამუშაო მოიცავს როგორც სხეულის მოვლას, ასევე მოქმედებებს, რომლებიც საჭიროა მისი შენარჩუნებისთვის. ეს მოიცავს სხეულის ფაქტობრივ ფუნქციონირებას – ჭამა, ძილი და სხეულის სხვა ფუნქციები. სამუშაო ან შრომა, რომელიც საჭიროა ამ ფუნქციებისთვის საჭირო მასალების, როგორიცაა საკვები, მოსაპოვებლად; ასევე სოციალური არსების ქმედებები – აზროვნება, გრძნობა და სხვებთან ურთიერთობა. განსხვავება არის არა სოციალურსა და ბუნებრივს შორის, არამედ პრაკრიტსა და საკუთარ თავს ან სულს შორის. უფრო ფართო პრაკრიტის შენარჩუნება და ინდივიდის მუშაობა ურთიერთდაკავშირებულია. მიუხედავად იმისა, რომ ინდივიდმა უნდა იმუშაოს იმისთვის, რომ იცხოვროს, მისი ყოველი ქმედება თვითგადარჩენისთვის ასევე გავლენას ახდენს უფრო დიდ პრაკრიტზე. საკვები, რომელიც მას სჭირდება საკუთარი თავის მოვლისთვის, რაღაცას ართმევს სამყაროს. შემდეგ “სიცოცხლის კანონი” მოითხოვს, რომ მან რაღაც დაუბრუნოს უკან სამყაროს, წართმევის კვალდაკვალ. სამუშაოს ჰოლისტური ხედვა: ინდური პერსპექტივა ანთროპოლოგები განიხილავენ კულტურების მიერ საკუთარი თავის ხედვის სხვადასხვა გზებს. ლუი დიუმონი კულტურების მიერ თვითგამორკვევის ორ გზას განსაზღვრავს – ინდივიდუალიზმსა და ჰოლიზმს. ინდივიდუალისტურ საზოგადოებაში ადამიანი განსაზღვრავს საკუთარ თავს ურთიერთობებისგან დამოუკიდებლად. ჰოლისტურ საზოგადოებებში ინდივიდი განსაზღვრავს საკუთარ თავს მთლიან საზოგადოებასთან მიმართებაში და ხედავს საკუთარ თავს, როგორც ურთიერთობების ქსელის მაკავშირებელს. მნიშვნელობა, რომელსაც ადამიანები სამუშაოს ანიჭებენ, განსხვავდება ინდივიდუალისტურ და ჰოლისტურ საზოგადოებებში. „ჰოლისტური გაგება მნიშვნელობას ანიჭებს ადამიანის შრომას, რადგან ის არის მთლიანობის განუყოფელი ნაწილი, რომელიც განაპირობებს საზოგადოების ერთგულებასა და თანხმობას; ინდივიდუალისტური გაგება, პირიქით, არის მნიშვნელობა, რომ ადამიანი ქმნის საკუთარ თავს სამუშაოს მეშვეობით. სამუშაოს ჰოლისტური მნიშვნელობა მოითხოვს, რომ შრომა ჩავაქსოვოთ კულტურულ ქსოვილში, რომ ეს იყოს კოსმოსთან ურთიერთობის გამოხატულება და არა უბრალოდ ყოველდღიური პურის შოვნის საკითხი. ინდივიდუალისტური მნიშვნელობა მოითხოვს, რომ ადამიანი აკონტროლებდეს პროცესს და პროდუქტს, რის გარეშეც მნიშვნელობის შექმნის პროცესი წარმოუდგენელი ხდება“ [Marglin and Marglin 1996: 225]. თანამედროვე ეკონომიკაში მუშაობის იდეა წმინდად ინდივიდუალისტურია. მშრომელი არის ის, ვინც შედის ბაზარზე და ცვლის თავის სამუშაოს ფულზე, რადგან ერთადერთი გზა, რითაც მას შეუძლია დაიკმაყოფილოს თავისი ძირითადი საჭიროებები, არის ის, რომ იყოს მომხმარებელი. ადამიანი, რომლის იდენტობაც არის შრომა და მომხმარებლობა ბაზრით დომინირებულ საზოგადოებაში, იძენს გარკვეულ იდენტობასა და ურთიერთობას საკუთარ სამსახურთან. მისი შრომის ღირებულება არის მიღებული შემოსავლის ღირებულება. ხშირად, მისი შრომა შეიძლება ფიზიკურად მძიმე იყოს, როგორც ეს ჩვეულებრივ ხდება. ხშირად, ის შეიძლება ცუდად გრძნობდეს თავს სამუშაოს გამო, რადგან ის არ გრძნობს თავს საბოლოო პროდუქტის ნაწილად ან გრძნობს, რომ ექსპლუატირებულია. ამ შემთხვევაში, ის ცდილობს, რაც შეიძლება ნაკლებად იმუშაოს მიღებული შემოსავლისთვის. ის უსიამოვნო მდგომარეობას “დასვენების” მიღებით ანაზღაურებს. სამუშაო და სოციალური სისტემები ერთმანეთთან მჭიდრო კავშირშია. „დასავლეთში, მუშაობა ცხოვრების მიღმიერი სფეროა, უფრო მეტიც შეიძლება ეწინააღმდეგებოდეს კიდეც მას. როგორც ეკონომიკური სფეროს ნაწილი, სამუშაო ჩვეულებრივ მცირდება ინსტრუმენტულ სტატუსამდე სიამოვნებისა და ტკივილის გაანგარიშების ფარგლებში, მნიშვნელობის საკითხები კი დაიყვანება სამუშაო ცხოვრების ხარისხამდე ან სამუშაო კმაყოფილებამდე“ [იქვე: 226]. ისეთ ქვეყანაში, როგორიც ინდოეთია, ადამიანების დამოკიდებულება სამუშაოს მიმართ განისაზღვრება კულტურისა და ეკონომიკური ძალების ურთიერთქმედებით. თანამედროვე ეკონომიკა წაახალისებს კონკურენციასა და ინდივიდუალიზმზე ორიენტირებულ აზროვნებას და სწრაფვას მუდმივად მზარდი კონსუმერიზმისკენ. მეორე მხრივ, კულტურული და ტრადიციული აზროვნების გზები ხშირად განსხვავებული მიმართულებით მიდის. არსებობს ინდივიდუალური და ჰოლისტური ნაზავი. შევეცდებით აღვწეროთ ადამიანების აზროვნება და განცდა მათი სამუშაოს შესახებ SEWA-ში ქალებთან ჩვენი გამოცდილების საფუძველზე, სადაც კომუნიკაციის მთავარი გზა ჯერ კიდევ არის ისტორიები და სიმღერები, რომლებიც გადაეცემა თაობიდან თაობას. სამუშაო და ინდივიდი ადამიანის, როგორც ინდივიდის არსებობა და სამუშაო, რომელსაც ის ასრულებს, უფრო ფართო ცხოვრების საზრისის შემადგენელი ნაწილებია. შესაძლოა, ფილოსოფიური მწერლობის ერთი ნაწილი, რომელიც ყველაზე გავრცელებულია ინდურ (ინდუისტურ) ეთოსში, არის ბჰაგვად გიტას სწავლებები. მისი მკაფიო ინტერპრეტაციის თანახმად, სამუშაო საკუთარი თავის აღმოჩენისა და ცხოვრების საზრისის პოვნის გზაა და გვთავაზობს ხსნის გზავნილს, მოქმედების პრინციპით, რაც მუშაობის ტოლფასია. ეს იმიტომ ხდება, რომ ჩვენთვის შეუძლებელია მოქმედებისგან თავის შეკავება. ”ბუნება ყოველთვის მუშაობს და ჩვენ ვცდებით, თუ გვსურს, რომ მისი პროცესები შეიძლება შეჩერდეს. არც სამუშაოს შეწყვეტა არის სასურველი, რადგან ინერცია არ არის თავისუფლება“ [რადჰაკრიშნანი 1953:67]. თუმცა, სამუშაო ან მოქმედება არ არის მხოლოდ საკუთარი თავისთვის, არამედ უფრო დიდი მიზნის ნაწილია და ჩვენ უნდა ვიცოდეთ ცხოვრების აზრი, სანამ ვიმოქმედებთ. გიტას სწავლება იმის შესახებაა, თუ როგორ უნდა ურთიერთობდეს ინდივიდი ბუნებასთან, ან პრაკრიტისთან, როგორ უნდა მოიქცეს ის ცხოვრებაში, რათა მიაღწიოს გაერთმთლიანებას საკუთარ თავთან. ბუნება აქ ნიშნავს სამყაროს ყველა ნაწილს, რომელიც არ არის სული ან ატმანი. იგი მოიცავს მატერიალურ სამყაროს, აგრეთვე გრძნობებს, გონებას და ადამიანის ინტელექტს და ყველა ურთიერთდამოკიდებულებას, რომელიც წარმოიქმნება მათ მიერ. ის არ განასხვავებს სოციალურ და ბუნებრივ სამყაროს. „დუალიზმი აქ არის სულსა და ბუნებას შორის, თავისუფლებასა და აუცილებლობას შორის“ [იქვე:46]. როგორ შეიძლება „მე“ იყოს გაერთიანებული სულთან ისე, რომ არ დაშორდეს მის ურთიერთქმედებას და ბუნებაზე დამოკიდებულებას? გიტას პასუხი არის ის, რომ „მე“-მ უნდა გააგრძელოს მუშაობა და მოქმედება, რადგან ის ვერასდროს დათმობს ამას, მაგრამ მან უნდა შეცვალოს მიზანი და დამოკიდებულება თავისი საქმიანობის მიმართ. სანამ ის აგრძელებს მუშაობას, სამყაროსთან ყველანაირად კავშირს, ის აღარ აიდენტიფიცირებს თავს სამუშაოსთან ან სამუშაოს შედეგებთან. ის “არ არის მიმაგრებული” თავის საქმეს. როგორ ითარგმნება ეს ფილოსოფია საქმისადმი დამოკიდებულებაში? ძირითადად ეს ხდება უანგარო შრომის იდეალის მეშვეობით, ან მიჯაჭვულობის გარეშე. კარგი საქმე არის ის, რაც კეთდება არა მხოლოდ საკუთარი თავისთვის, არამედ სხვებისთვისაც. რა თქმა უნდა, ადამიანმა უნდა იმუშაოს, რათა იცხოვროს და დაიკმაყოფილოს საკუთარი საჭიროებები, მაგრამ ეს საჭიროებები მინიმუმამდე უნდა იყოს დაყვანილი. გარდა ამისა, “არ-მიჯაჭვულობა” მოითხოვს, რომ ადამიანი არ იყოს მიჯაჭვული და არ სურდეს საკუთარი შრომის ნაყოფი. ინდივიდის მუშაობა დაკავშირებულია კოსმოსთან, სამყაროსთან “იაგნასა” თუ მსხვერპლშეწირვის საშუალებით. რასაც ჩვენ მოვიხმართ სამყაროს ძღვენია და ამიტომ მას რაღაც უნდა დავუბრუნოთ. ამის დანახვა მრავალი გზით შეიძლება. ბუნებრივთან, გარემოსთან, უსულო სამყაროსთან, ცხოველებთან და მცენარეებთან მიმართებაში, ეს განმარტებულია, როგორც შენარჩუნებისა და შევსების საჭიროება. სოციალურ ინტერაქციასთან მიმართებაში ეს განიხილება, როგორც სხვების ზრდისა და განვითარების საჭიროება. ეს ცნებები ეწინააღმდეგება ეკონომიკური ადამიანის იდეას, რომელიც დომინირებს ჩვენს ეკონომიკურ სისტემაში. პირველ რიგში, მინიმალური მოთხოვნილებები არის სურვილების გამრავლებისა და სამომხმარებლო საზოგადოების ზრდის საპირისპირო. მეორეც, უანგარო შრომა ეწინააღმდეგება ეკონომიკურ ადამიანს, რომლის ერთადერთი მიზანია თავისი ეგოისტური მიზნების მიღწევა. მუშაობის სხვადასხვა ფორმა ამ ნაშრომის მიზანია გამოიკვლიოს სამუშაოს განსხვავებული კონცეფცია, „აღმოსავლურ“ და „დასავლურ“ კონცეფციებს შორის დიქოტომიის წარმოქნის გარეშე. ევროპულ ტრადიციაში არსებობს ალტერნატიული მიდგომები, განსაკუთრებით მარქსისტული მიდგომა, რომელიც ხედავს მუშაობას წარმოებისა და განაწილების ურთიერთობების მეშვეობით და შეისწავლის ჭარბ რაოდენობას და არა – დეფიციტს. ასევე არსებობს ინსტიტუციური მიდგომა, რომელიც ფოკუსირებულია შრომითი ურთიერთობების მარეგულირებელ წესებზე და ინდივიდებისა და სოციალური კლასების შედარებითი ვაჭრობის ძალაზე, ასევე არის ანთროპოლოგიური მიდგომა, რომელიც ხაზს უსვამს აგენტობას. თუმცა, ამ მრავალფეროვნების დიდი ნაწილი ნეოკლასიკურმა ეკონომიკამ გადალახა – ეკონომიკური აზროვნების დომინანტური ქვეკატეგორია და სამუშაოს კონცეფცია, რომელიც აქ აღწერილია, ეხება იმ გზას, რომლითაც სამუშაო გამოიყენებოდა ნეოკლასიკურ ეკონომიკაში. ჩვენ გვსურს აღვწეროთ „უკეთესი მუშაობის“ მაგალითი, რომელიც ვითარდება ერთ-ერთ ყველაზე ექსპლუატაციურ და მძიმე პირობებში, ყველაზე ღარიბი, მაგრამ მაინც გამოცდილი ქალების ძალისხმევით. ნაქარგები – ქალთა მუშაობის განსაკუთრებული ფორმა ბევრი ქალი მთელ მსოფლიოში კერავს და ქარგავს სხვადასხვანაირად, და ტრადიციულად ამის კეთებაში ყოფილან. ამ ნაქარგების ნაწილი ადგილობრივ ბაზარზე შევიდა, შესაბამისად, ქალები ახლა ვაჭრებისთვის ქარგავენ; ზოგი საერთაშორისო ბაზრებზე შევიდა და ქალები ქარგავენ სამოსს, რომელსაც ვერასოდეს წარმოიდგენდნენ. ხშირ შემთხვევაში, ქარგვას ბაზარი ანაცვლებს – ხელით ნამუშევარს ქარგვის მანქანებით და თავად ნაქარგს, სხვა სახის დიზაინით. ბანასკანთჰა არის მშრალი უდაბნო უბანი გუჯარატში, სადაც წყალი მწირია, მიწა არაპროდუქტიულია, შემოსავალი დაბალია და ცხოვრება მძიმე ბრძოლაა გადარჩენისთვის. ლანდშაფტი ბნელი და ნაცრისფერია, მაგრამ ხალხი ფერადია ნაქარგ სამოსში. ამ მიწაზე, ქალები ბევრს შრომობენ სხვადასხვა მიმართულებით, რომ გადარჩნენ, მაგრამ აქვთ დრო და ენერგია ქარგვისთვის. ბაზრების გაფართოებასთან ერთად, მათმა ნაქარგებმა დაიწყო მათი დაკავშირება დანარჩენ სამყაროსთან იმ მოვაჭრეების მეშვეობით, რომლებიც მოდიან მათი ქსოვილების შესაძენად და აძლევენ შეკვეთებს. ბოლო დროს მათ SEWA-ს დახმარებით შექმნეს საკუთარი ასოციაციები და პირდაპირ მიაღწიეს ქალაქებსა და საერთაშორისო ბაზრებს. მათი უნარები მათ უფრო დიდ სამყაროსთან აკავშირებს. ჩვენ ვესაუბრებით აჰირის კასტის ქალებს, რომლებიც ძირითადად მესაქონლეები არიან. აჰირის ქალები ძალიან ამაყობენ თავიანთი ნაქარგებით. ყველა ახალგაზრდა გოგონა ქარგვას ხუთი წლის ასაკიდან სწავლობს. ის სწავლობს ნემსისა და ძაფის დამუშავებას პატარა, გლუვ ქსოვილზე, რომელიც მას დედამ აჩუქა, რომელიც ჯერ ჯაჭვის ნაკერს ასწავლის. ისინი ამბობენ: „ჩვენ არასდროს ვიცვამთ ისეთ სამოსს, რომელიც არ არის ნაქარგი. უფერული სამოსის ჩაცმისას ჩვენი გული კარგად არ გრძნობს თავს. ჩვენ გვიყვარს ჩვენი ქალიშვილების მზითევის გამოფენა ქუჩაში, ნათესავებისა და მეგობრების მოწვევა, მათი მოსვლა და ჩვენი უნარების წარმოჩენა. და როდესაც ისინი ყურადღებით უყურებენ და აღფრთოვანებულნი არიან ჩვენი ნამუშევრებით, ჩვენს გულში ღრმად ვგრძნობთ კმაყოფილებას.” ჰანსიბა 82 წლისაა. ამბობს, რომ გვირისტის 19 ნაირსახეობა იცის, თითოეულს აქვს სახელი: კააჩ მოგრუ, კანგრი… ამბობს: „ჩვენს დროს ქსოვილს/ტანსაცმელს ჩემი მოთხოვნების მიხედვით ვკერავდი. ნედლ მატყლს ან ბამბას ისე ვაგროვებდი, როგორც მჭირდებოდა. ღამით ჩემს შვილებს ვთხოვდი, მისი ჭუჭყისა და თესლისგან გაწმენდას. ვთხოვდი ჩემს ქმარს, რომ დამხმარებოდა მატყლისა და ბამბის გაწეწვასა და გაჩეჩვაში. ამის შემდეგ ვაკეთებდი ნაჭრებს და მერე გვიანობამდე ვტრიალებდი. ჩემი ქვედაკაბისთვის მჭირდება 12 მკლავის სიგრძის ქსოვილი. მერე ჩვენი სოფლის ფეიქართან მივდიოდი. ვთხოვდი, ჩემი რჩეული ქსოვილის ქსოვას – უბრალო, შემოსაზღვრული, გაფორმებული, კუბოკრული. ფეიქრის ცოლს ჩემთან სახლში მოჰქონდა ძელი და ამზადებდა ქსოვილს ჩემს თვალწინ. „ნაცრისფერი ქსოვილი მიმქონდა მღებავთან, რომელიც ჩემს მეზობელ სოფელში ცხოვრობს. ის ხატრიდან არის და მდიდარია. მათი სახლები მამაჩემის ქოხების გვერდით იდგა. მაგრამ ნაწილობრივ ვიცოდი, თუ როგორ უნდა შემეღება ჩემი ქსოვილი. ქსოვილის შეღებვა დედამ მასწავლა. ბაბულის ხის ტოტს ვადუღებდი დიდ ქვაბში და იმ წითელ წყალში ვამატებდი ხატრიდან ჩამოტანილ საღებავის ფხვნილის მცირე ნაწილს. ქსოვილს ცოტა ხნით თბილ წყალში ყრიდნენ და ღამით სახლში აშრობდნენ. ერთნაირად ვიყენებდი სხვადასხვა ფერს: ყვითელს, ზაფრანას, მწვანეს. შეღებილი მაქვს საბნები, თეთრეული, ჩალმები, თავსაფრები, მარაოები, ხელჩანთები, თუნდაც ჩემი ხარის ტანსაცმელი“. აჰირის ქალებს სჭირდებათ ქვედაკაბის-ბლუზის-ოდჰნის ორი კომპლექტი, რომ წელიწადზე მეტხანს ჰქონდეთ. ქვედაკაბის გარშემოწერილობა ექვსი მეტრია. ქვედაკაბა უფრო მეტ ქარგვას მოითხოვს. ის შეიძლება იყოს ისეთივე დახვეწილი, ფერადი, სარკისებური, როგორც ეს ქალს სურს. ბლუზას ნაკლები მუშაობა სჭირდება, მაგრამ უფრო რთულია. როდესაც ბლუზა ფუჭდება გამოყენების შემდეგ, ნაქარგ ნაწილს აცლიან და სხვა ბლუზაზე გადმოაქვთ. ყველა საქმროს სჭირდება ნაქარგი პიჟამა და ზედა, როცა ის პატარძლის სახლისკენ მიდის. ყველა დედა ცდილობს შექმნას ახალი დიზაინი ამ განსაკუთრებული შემთხვევისთვის. მამაკაცები ახლა ატარებენ შარვალს და პერანგს, მაგრამ მაინც, როცა ის გარეთ გამოდის, თან ატარებს ნაქარგ ჩანთას ან ხელსახოცს, სადაც ჩანს მისი კასტის ვინაობა, ასევე რეგიონი და მოწოდება. ნაქარგები მოვაჭრეებისთვისაც მზადდება, მაგრამ ეს ნამუშევარი სპორადული და ექსპლუატაციურია. გვალვისა და რთული პირობების დროს, ამ სოფლებში, მოვაჭრეები ქალაქებიდან მოდიან და ნაქარგების ძველ ქსოვილებს გადასაგდების ფასად ყიდულობენ. ისინი ასევე იღებენ შეკვეთებს და ქალებს სანარდო განაკვეთის მიხედვით უხდიან. თუმცა ეს განაკვეთები ძალიან დაბალია, გაცილებით დაბალი, ვიდრე ქალები იღებენ მიწის თხრისას. ქარგვა, რა თქმა უნდა, სამუშაოა, იქნება ეს მოვაჭრეებისთვის, საკუთარი ასოციაციისთვის, მათი ქალიშვილების მზითვისთვის თუ საკუთარი თავისთვის. მიუხედავად ამისა, ქალები ამას არ აღიქვამენ, როგორც “მძიმე შრომას” ან “შრომას”. მათ ახლო ურთიერთობა აქვთ თავიანთ ხელობასთან. ჩვენ ვესაუბრეთ მათ, რათა გაგვერკვია, თუ რას გრძნობდნენ ისინი ამის შესახებ. მათ მოსწონთ ქარგვა, რადგან ეს მათთვის სილამაზის შექმნის პროცესია. „ჩვენ სილამაზისა და ბუნების მოყვარულები ვართ, გვიყვარს ყველაფრის ხელოვნებითა და ფერებით გაფორმება და გალამაზება. ღარიბები ვართ და ამიტომ ვერ დავხარჯავთ ფულს ოქროსა და სამკაულებზე, ამიტომ ნაქარგები ჩვენი სამკაულია, ნახეთ, როგორ ბრწყინავს პატარა სარკეები ბრილიანტივით“. ზოგჯერ, ისინი გრძნობენ ძლიერ იმპულსს შექმნან. „ნემსი და ძაფი ხელში უნდა მქონდეს, როგორც კი თავისუფლად დავჯდები. ზეწოლას ვგრძნობ, როცა სადმე ახალ დიზაინს ვხედავ და ის უნდა მოვქარგო ქსოვილზე, ჩემს თუ სხვის ტანსაცმელზე. ჩემმა ქმარმა იცის, რას ვგრძნობ და როცა ჩემი დასჯა უნდა, ქარგვას მიკრძალავს. ასეთ დროს საკუთარ თავზე ვიკეთებ ტატუს“. და მართლაც, მის ხელებსა და ფეხებზე პაწაწინა, მწვანე, ფოთლები და ყვავილები იყო – რთული და ლამაზი ტატუები. ქარგვა აქტივობაა, რომლის დახმარებითაც ქალები ძალებს აღიდგენენ, ავსებენ ფიზიკურ და ემოციურ ენერგიას. კაცები და ქალები მინდორში დადიან და ბევრს მუშაობენ. გვალვის დროს, ისინი მცხუნვარე მზეზე საათებს ატარებენ, მიწას თხრიან ან ქვებს ამტვრევენ. ამბობენ: „დილით ადრე ვიწყებთ მინდორში მუშაობას და ვისვენებთ ლანჩზე. მამაკაცები ეწევიან ლანჩის შემდეგ და ამით ცოტა ხნით განიტვირთებიან. ხის ქვეშ ვისხედით და ვქარგავდით. ეს ავსებს ჩვენს ენერგიას, გონებრივსა და ფიზიკურს. სადილის შემდეგ, მეზობლები ერთად სხედან და ქარგავენ. მათ ურჩევნიათ წყნარად მომუშავე ჯგუფებში ქარგვა – ეს გამოიმუშავებს ენერგიასა და სითბოს. უმცროსი გოგონებისთვის ეს არის საშუალება, თავი დააღწიონ საშინაო საქმესა და დედების ბუზღუნს. ყოველთვის არსებობს კონკურენცია იმაზე, თუ ვინ ქარგავს უფრო სწრაფად, უკეთესად, ახალი დიზაინით. მაგრამ ქარგვას თავისთავად აქვს თავისი მნიშვნელობა. როდესაც მარტო ვართ, ჩვენს სულთან შინაგანად ვსაუბრობთ. ეს ჩემთვის იოგას ჰგავს. მე შემიძლია დავინახო მსოფლიოს წარსული და მომავალი. შემიძლია ვესაუბრო ცასა და უდაბნოს ქვიშას. არ მიყვარს, როცა ვქარგავ და მაწუხებენ. მაშინ არ ვჩქარობ ჩემი საქმის დასრულებას. ეს არის საყვარელი საქმიანობა და ასევე დისციპლინა.” ქარგვა, ტრადიციული საქმიანობა, მათთვის შემოსავლის წყაროდაც იქცა. რას ფიქრობენ ისინი ამის შესახებ? „ბედნიერად ვგრძნობ თავს, რომ ჩემს უნარებს შეუძლია ფულის შემოტანა სახლში, ვამაყობ. მაგრამ ხანდახან თავს ექსპლუატირებულად ვგრძნობ. ამ ექსპლუატაციას არ ვგრძნობ მაშინ, როცა ჩვენი ქალიშვილისთვის ვქარგავ. მაგრამ ახლა ასევე ვმუშაობ მოვაჭრისთვის, ბაზრისთვის. მოვაჭრე გვატყუებდა ხოლმე, მაგრამ ეს ადრე არ ვიცოდით. როცა ამას მივხვდი, ავღელდი, გული დამეწვა შიგნიდან, რადგან ვაჭარს კარგი ქსოვილი ნაგვის ფასად მივყიდე. იმ დღეებში არც ჭამა მინდოდა და არც დაძინება. მაგრამ როდესაც ჩვენ ვქარგავთ ჩვენი საკუთარი ასოციაციისთვის, მივდივართ ბაზარში და ვიცით რა არის რეალური ფასები, მაშინ ჩვენ არ ვგრძნობთ ექსპლუატაციას, არამედ ბედნიერები ვართ, რადგან გამოვიმუშავებთ. ახლა ჩვენი ორგანიზებული კოლექტიური ძალით თითქმის აღარ გვყავს შუამავალი. ახლა ჩვენ ვქმნით, ვქარგავთ, ვყიდით დიდ ქალაქებში აქ და საზღვარგარეთ! ახლა ჩვენ ისე ვაცნობიერებთ ყველაფერს, რომ როდესაც ვხედავ ქსოვილის ნაჭერს, მაშინვე დიზაინი და ფერები მომდის თავში. შემდეგ ამ ყველაფერს ვტესტავ ჩემს ნამუშევრებზე ექსპერიმენტისთვის და ვნახულობ, როგორ გამოიყურება. ერთ დღესაც მე ვხედავ ამ დიზაინს ასობით ჩვენი მქარგველის ხელში, რომლებიც აწარმოებენ ნივთებს დიდი მასშტაბით… და შემდეგ კომპიუტერში (ვებსაიტზე) გასაყიდად აქ და საზღვარგარეთ! ჩვენ ახლა ვიცით ბაზარი. ” ნაქარგები მათთვის საყრდენია, როგორც ლხინის, ასევე ჭირის დროს. „როცა ბედნიერები ვართ, ვქარგავთ. როცა რთული დრო გვიდგას, მაშინაც ვქარგავთ. როცა მიწისძვრა დაგვატყდა თავს, უსახლკაროდ დავრჩით, საკმარისი საჭმელი არ გვქონდა, ღია ცის ქვეშ ვცხოვრობდით, ზამთრის ცივი ქარი უბერავდა, მაშინ ქვედაკაბა მოვქარგე და მაშინვე დავმშვიდდი, საზრუნავებისგან გავთავისუფლდი. ქვედაკაბა 10 ათას რუპიად გაიყიდა, მე 6000 ათასი მივიღე გასამრჯელოდ, რაც სახლის აღდგენისთვის გამოვიყენე“. ქარგვა ისეთი უნარია, როგორც ყველა სხვა. ქალები ამას დედებისგან, დებისგან, მეზობლებისგან სწავლობენ. თუმცა, როდესაც ისინი ბაზარზე შედიან, ისინი ექვემდებარებიან ბევრ ახალ დიზაინს და ასევე სურთ ისწავლონ ისინი. სწავლობენ ერთმანეთისგან და ასევე იმ პროფესიონალებისგან, რომლებიც მზად არიან ასწავლონ მათ. „როცა კითხვები მაქვს, ბჰაჩიბენთან მივდივარ . ის ძალიან კარგად ასწავლის. მისი ხელმძღვანელობით ჩვენ ვაგრძელებთ ახალი გვირისტების, ახალი დიზაინის შემუშავებას. ქსოვილის ბეჭდვა მისგან ვისწავლე. ბევრი ახალი ელემენტი შევიდა ჩვენს დიზაინებში SEWA-ს წყალობით, რომელმაც ახალი სამყაროს კარი გაგვიღო. შეხედეთ, როგორ იცვლება ფერის სქემები ჩვენს ნიმუშებში, თუნდაც იმ ტანსაცმელში, რომელიც ჩვენ გვაცვია. ახლა ჩვენ ვიყენებთ არაუმეტეს სამი ფერისა ჩვენს ნაჭრებში. ჩვენ ვისწავლეთ თამაში იმავე ფერის ჩრდილებით.” ისინი კამათობენ იმაზე, სურთ თუ არა ხელიდან მანქანაზე გადასვლა და მანქანით ქარგვის სწავლა. „დიახ, თუ ჩვენ გვაქვს შესაძლებლობა ვისწავლოთ, ჩვენ ვისწავლით“, – ამბობენ ახალგაზრდა ქალები. ხანდაზმული ქალები აფრთხილებენ: „მანქანით თქვენ არ გექნებათ თავისუფალი არჩევანი ძაფების ფერებში ან სამუშაო დროში და ვერ აირჩევ სამუშაო ადგილს. შეგიძლია კი მისი თან წაღება მინდორში?“ რა თქმა უნდა, ქარგვა ჯანმრთელობისთვის გარკვეულ საფრთხეს წარმოადგენს. ”ჩვენი მხედველობა სუსტდება გარკვეული პერიოდის შემდეგ. დღის სინათლეზე ვსხდებით ვერანდაში (ოსარი) კარის უკანა მხარეს ან კედელს ვეყრდნობით და საქმეს შევუდგებით. ზუსტად ისე, როგორც მზე მოძრაობს ცაში, შესაბამისად ჩვენც ვმოძრაობთ ჩვენს ვერანდაში. შუქი უნდა ეცემოდეს ქსოვილზე. ღამით ზეთის ლამფა ჩვენი თანამგზავრია სამუშაოს დროს… როცა ძალიან ცხელა და ქარია, რასაც სახლში ცხელი ქვიშა შემოაქვს და თვალებს გვჭრის“.   მუშაობის უკეთესი გზები   ბანასკანტჰელი ქალების ნაქარგებით ჩვენ აღვწერეთ მუშაობის მაგალითი, რომელიც აერთიანებს პოზიტიური მუშაობის ელემენტებსა და სამუშაოს უკეთეს ტიპს ქვეყნის ერთ-ერთ უმძიმეს და ღარიბ რეგიონში. SEWA-ში ჩვენმა გამოცდილებამ აჩვენა, რომ მუშაობის უკეთესი გზები მართლაც შესაძლებელია, და აქ ჩვენ გვსურს განვსაზღვროთ ზოგიერთი ელემენტი, რომელიც ქმნის უკეთეს სამუშაოს, სამუშაოს, რომელიც მშრომელს აძლევს საკუთარი თავის პატივისცემისა და ღირსების შეგრძნების საშუალებას. აქ იგი და მისი ნამუშევარი ინტეგრირებულია, როგორც უფრო დიდი საზოგადოების, თუნდაც კოსმოსზე უფრო დიდის ნაწილი, და აქვს სამუშაო, რომელიც მაშინ, როცა ინდივიდის მოთხოვნილებების დაკმაყოფილებას უწყებს ხელს, მრავალი თვალსაზრისით არის „უანგარო“ ან არაეგოისტური. თუმცა, მუშაობის უკეთესი გზის პოვნა შესაძლებელია მაშინ, როდესაც სამუშაო სტრუქტურები და სამუშაო ურთიერთობები განასახიერებს ამ ღირებულებებს. ამის შემდეგ ჩნდება კითხვა, როგორი უნდა იყოს წარმოებისა და განაწილების სტრუქტურები, რომ უკეთესი სამუშაო პროცესი გვქონდეს? ამ კითხვას არ შეიძლება მივუდგეთ აბსტრაქტულად, იდეალიზებულ ან შორეულ წარსულში ან მომავალ საზოგადოებაში, არამედ ეს კითხვა უნდა განთავსდეს სტრუქტურების, ურთიერთობებისა და ეკონომიკის კონტექსტში, რაც დღეს არსებობს. ასეთი ეკონომიკის მთავარი მახასიათებელი იქნება სტრუქტურების აშენება, რომლებიც ყველაზე დაუცველთა საჭიროებებს ათავსებენ ცენტრში, რომლებსაც ექნებათ წარმოებისა და განაწილების უფრო კოოპერატიული და დეცენტრალიზებული მეთოდები. ყველაზე დაუცველები ცენტრში დღევანდელი ეკონომიკის ერთ-ერთი ყველაზე შემაშფოთებელი ასპექტი არის უკიდურესი სიღარიბე და საზოგადოებაში არსებული დიდი და მზარდი უთანასწორობა. ჩვენს საზოგადოებაში, იყო ღარიბი, ნიშნავს ბაზისური მოთხოვნილებების დაკმაყოფილებას ფიზიკურად მძიმე, მომთხოვნი, ხშირად დამღლელი და, როგორც წესი, ნაკლებ ანაზღაურებადი სამუშაოს მეშვეობით. ხშირად, ასეთი სამუშაოც კი მიუწვდომელია და ქალებიც და კაცებიც დღეებს სამუშაოს დამამცირებელ ძიებაში ატარებენ. ზემოთ აღწერილ მაგალითში, ოჯახების უმეტესობა, საარსებო წყაროს შოულობს საკუთარ მინდორზე ან სოფლის მეურნეობაში დასაქმებულ მშრომელად სხვის მინდვრებზე. თუმცა, ვინაიდან კლიმატი მშრალი და უდაბნოს მსგავსია, მინდვრების უმეტესობა საკმაოდ არაპროდუქტიულია და ამიტომ მათ უწევთ სხვადასხვა რთული დავალებების შესრულება, როგორიცაა ქვის მსხვრევა და მარილის მოპოვება გადარჩენისთვის. ხშირად ეს სამუშაოც მიუწვდომელია მათთვის და მათ საკუთარი ადგილების მიტოვება და სამუშაოს საძიებლად მიგრაცია უწევთ. ასეთ მძიმე ვითარებაში ქარგვა არის სამუშაო, რომელიც ამშვიდებს, გაძლევს ფერებს და განცდას, რომ ღირებულს აკეთებ. და როდესაც ქარგვა ასევე შეიძლება იქცეს საქმიანობად, რომლისგანაც შემოსავალს იღებ, სწორედ ეს არის “უკეთესი” სამუშაო. საზოგადოების პირველი პრინციპი, რომელიც უზრუნველყოფს უკეთეს სამუშაოს, მდგომარეობს იმაში, რომ ყველაზე ღარიბები და ყველაზე დაუცველები უზრუნველყოფილნი არიან ბაზისური საჭიროებებით. ჩვენ გამოვდივართ არამხოლოდ სუსტებისა და გაჭირვებულების ინდივიდუალური თანაგრძნობისთვის, არამედ სოციალური სისტემისთვის, რომელიც სისტემატურად ფოკუსირებულია დაუცველებზე და სადაც სოციალური სტრუქტურები, განსაკუთრებით კი ეკონომიკური სტრუქტურები და სამუშაო სტრუქტურები, შექმნილია იმისთვის, რომ დააკმაყოფილოს ყველაზე მოწყვლადი ჯგუფების საჭიროებები. ინდოეთში „კარგი“ საზოგადოების თანმიმდევრული კონცეფცია ჩამოყალიბდა თავისუფლებისთვის ბრძოლის ეპოქაში. სვარაჯის ან თვითმმართველობის ეს კონცეფცია განიხილებოდა არა მხოლოდ, როგორც პოლიტიკური სისტემა, რომელსაც მართავდნენ ინდოელები და იმართებოდა ინდოელებისთვის, არამედ როგორც უკეთესი საზოგადოების საფუძველი. „სიტყვა სვარაჯი არის წმინდა სიტყვა, ვედური სიტყვა, რაც ნიშნავს თვითმართვას და თავშეკავებას“ [M K Gandhi 1962 გამოცემა: 3]. ეს კონცეფცია გახდება უკეთესი საზოგადოების საფუძველი – სვარაჯი რომ არ იყოს განკუთვნილი ჩვენი ცივილიზაციისთვის, განწმენდისა და სტაბილიზაციისთვის, მას არანაირი ღირებულება არ ექნებოდა. ცივილიზაციის არსი ის არის, რომ ჩვენ ზნეობას ვანიჭებთ უპირველეს მნიშვნელობას ჩვენს ყველა საქმეში, საჯაროში თუ კერძოში“ [ibid: 5]. თავისუფლების მოძრაობის წარმატება იყო მასების ჩართვა და ეს შესაძლებელი იყო, რადგან სვარაჯს ჰქონდა გზავნილი არა მხოლოდ პოლიტიკური თავისუფლების, არამედ უფრო მნიშვნელოვანი, ეკონომიკური თავისუფლების შესახებ, განსაკუთრებით ღარიბებისთვის. „ჩემი ოცნების სვარაჯი არის ღარიბი კაცის სვარაჯი [ადგილ. cit]. „ეკონომიკური თანასწორობისთვის მუშაობა ნიშნავს კაპიტალსა და შრომას შორის მარადიული კონფლიქტის გაუქმებას. ერთი მხრივ, ეს ნიშნავს იმ მცირერიცხოვანი მდიდრების დაქვეითებას, რომელთა ხელშია კონცენტრირებული ერის სიმდიდრის დიდი ნაწილი და მეორე მხრივ, ნახევრად მშიერი, შიშველი მილიონების დაწინაურებას. არაძალადობრივი მმართველობის სისტემა აშკარად შეუძლებელია მანამ, სანამ მდიდრებსა და მშიერ მილიონებს შორის დიდი უფსკრული შენარჩუნდება – დღეს მდიდრებსა და ღარიბებს შორის კონტრასტი მტკივნეული სანახაობაა. ღარიბი სოფლის მოსახლეობას ექსპლუატაციას უწევენ უცხოელი მთავრობები და ასევე საკუთარი თანამემამულეები – ქალაქელები. ისინი აწარმოებენ საკვებს და შიმშილობენ. ისინი აწარმოებენ რძეს და მათ შვილებს უწევთ მის გარეშე გადარჩენა. ეს სამარცხვინოა. ყველას უნდა ჰქონდეს დაბალანსებული კვება, საცხოვრებლად ნორმალური სახლი, შვილების განათლებისთვის საჭირო პურობები და ადეკვატური სამედიცინო დახმარება.“ [Harijan, 31.3.1946, გვ. 63-64]. SEWA-ში ჩვენ ვნახეთ, რომ სხვების კეთილდღეობისთვის მუშაობა და განსაკუთრებით ყველაზე დაუცველებისთვის მუშაობა ქმნის ძალასა და ენერგიას, რომელიც აყალიბებს მოძრაობას. SEWA-ს ლიდერთა უმრავლესობა, რომლებიც წევრებისგან არიან არჩეულნი, იძენენ თავიანთ ლიდერულ პოზიციებსა და აღიარებას, ყველაზე დაუცველი წევრების იდენტიფიცირებით და მათი შეყვანით SEWA-ში. ეს ყველაზე დაუცველი ქალები არიან სწორედ ისინი, რომლებიც ხდებიან ერთგული და აქტიური წევრები და რომლებიც შემდგომ ხდებიან მოძრაობის სასიცოცხლო ძალა. ამის მაგალითია სავიტაბენი. ის არის ქალი, რომელიც SEWA-ში 15 წლის წინ მოიყვანა მისი სამეზობლოს ლიდერმა. ის მოვიდა ბავშვით ხელში და უკან კიდევ ორი მცირეწლოვანი ბავშვი მოჰყვებოდა, დანარჩენი სამი კი სახლში დატოვა. ის აგროვება ქსოვილის ნაგლეჯებს და სასოწარკვეთილი ეძებდა გზებს, რომ გამოემუშავებინა, ეკვება ოჯახი და ამავდროულად, ეზრუნა შვილებზე, რადგან მის ქმარს მხოლოდ არარეგულარულად შეეძლო შოვნა. იგი შეუერთდა ქაღალდის მკრეფთა კოოპერატივს და გადაეცა მაკულატურა მთავრობის ოფისიდან. აქ მან მიიღო გასაყიდი ქაღალდის სტაბილური მარაგი. მალე მან ბანკიდან სესხი აიღო და პატარა მაღაზიის გახსნა შეძლო, სადაც ქმარი ეხმარებოდა. მან შვილები SEWA-ს ბავშვთა მოვლის ცენტრში მოათავსა. „SEWA-ში გაწევრიანებამ ენერგია მომცა ხელახლა, – ამბობს ის, – ვგრძნობდი, რომ ყველაფერი შეიძლებოდა შეცვლილიყო ჩემთვის და სხვებისთვის და მინდოდა ყველაფერი გამეკეთებინა ცვლილებებისთვის. დღეს, სავიტაბენის შვილები განათლებულები არიან და ის SEWA-ს ლიდერია, თავისი კოოპერატივის პრეზიდენტი და SEWA ბანკის საბჭოს წევრი. მიუხედავად იმისა, რომ სიღარიბესა და ღარიბებზე ფოკუსირების მნიშვნელობა ხაზგასმულია მაკროეკონომიკურ პოლიტიკაში, ის ზოგადად არ განიხილება ეკონომიკური ცხოვრების მამოძრავებელ პრინციპად. სინამდვილეში, ღარიბები განიხილებიან, როგორც მარგინალურები ეკონომიკური ცხოვრებისთვის მთლიანობაში და მათზე ზრუნვა უნდა მოხდეს სპეციალური სქემებისა და უსაფრთხოების ბადეების მეშვეობით. ჩვენ ვთავაზობთ, რომ ეკონომიკური სტრუქტურა ისეთი იყოს, რომ დეპრივაცია არ არსებობდეს, ანუ ყველა ადამიანმა უნდა მიიღოს თავისი მინიმალური საჭიროებები. ეს მოითხოვს, რომ მორალურმა საზოგადოებამ ფოკუსირება გააკეთოს მოსახლეობის ყველაზე ღარიბი ფენებზე. მაგრამ ის ასევე მოითხოვს სტრუქტურებს, რომლებიც გამოავლენენ ამ ყველაზე ღარიბ ფენებს და რომლებსაც ექნებათ სოციალური წარმოების სისტემა, სადაც მინიმალური მოთხოვნილებები დაკმაყოფილდება. ამას მოსდევს უკეთესი მუშაობის სტრუქტურისთვის აუცილებელი ჩვენი მომდევნო კრიტერიუმი – წარმოების დეცენტრალიზებული ფორმები. ეკონომიკური დეცენტრალიზაცია ეკონომიკური დეცენტრალიზაციის სასარგებლოდ არგუმენტების მოყვანა საკმაოდ რთულია. მიუხედავად იმისა, რომ დღეს საყოველთაოდ მიღებულია, რომ პოლიტიკური დეცენტრალიზაცია საჭიროა ძლიერი და აქტიური დემოკრატიისთვის, წარმოების, უნარებისა და რესურსების ფლობის ცენტრალიზაცია განიხილება, როგორც უფრო ეფექტური ეკონომიკის მამოძრავებელი. აქ ჩვენ გვსურს წამოვაყენოთ რამდენიმე არგუმენტი საქონლისა და მომსახურების წარმოებისა და განაწილების მეტი დეცენტრალიზაციის, ასევე რესურსების საკუთრების დეცენტრალიზაციის აუცილებლობაზე. ჩვენი პირველი არგუმენტი ეკონომიკური დეცენტრალიზაციის სასარგებლოდ მომდინარეობს ბოლო პუნქტიდან – ფოკუსირება ყველაზე დაუცველებზე. ყველაზე მოწყვლადი პოპულაციების იდენტიფიცირება მნიშვნელოვანი ამოცანაა, რომელიც მოითხოვს კრიტერიუმების ერთობლიობის მიღებას და იმ ადამიანების იდენტიფიცირებას, რომლებიც ამ კრიტერიუმებს აკმაყოფილებენ. მოსახლეობის ყველაზე ღარიბ სეგმენტებამდე მიღწევა მნიშვნელოვანი ადმინისტრაციული ამოცანაა, თუ ის ცენტრალიზებულად ხორციელდება. უფრო ეფექტური ადმინისტრაციული სისტემა იქნება ის, სადაც საკვები, ტანსაცმელი და სხვა მინიმალური მოთხოვნები ადგილობრივად ნაწილდება. კიდევ უფრო ეფექტური იქნება, თუ საჭირო პროდუქტების დიდი ნაწილი ადგილობრივად წარმოებულია და მხოლოდ გარკვეული რაოდენობაა იმპორტირებული. ეს არ ამტკიცებს იმას, რომ ადგილობრივი ტერიტორიები არ არის დაკავშირებული ძირითად ბაზრებთან, არამედ მხოლოდ იმას, რომ პროდუქციის გარკვეული მინიმალური რაოდენობა უნდა გაიზარდოს და განაწილდეს ადგილობრივად. ახალმა ტექნოლოგიებმა და რესურსებმა შეიძლება გაზარდოს ადგილობრივი წარმოება, ბაზართან დაკავშირება კი წაახალისებს ჭარბი წარმოების და ასევე იმ პროდუქციის იმპორტს, რომლის წარმოებაც ადგილობრივად შეუძლებელია. მეორე არგუმენტი სამართლიანობასა და თანასწორობას უკავშირდება. ქვეყანებისა და ერების უმეტესობაში სიმდიდრის განაწილება და საკუთრება კონცენტრირებულია გარკვეულ არეალებში და, ზოგადად, უფრო მდიდარი ადგილები იზიდავენ მეტ რესურსს და ღარიბი ადგილები კარგავენ მათ. ეკონომიკური დეცენტრალიზაცია არის რესურსების განაწილების ერთ-ერთი გზა (თუმცა არა აუცილებლად ერთადერთი). მესამე არგუმენტი დაკავშირებულია „ჰოლისტურ სამუშაოსთან“. ჩვენ ვნახეთ, რომ ბევრ საზოგადოებაში და განსაკუთრებით ქალებს შორის, სამუშაო არის სასიამოვნო და შემოქმედებითი, თუ ის ინდივიდუალური, საზოგადოებრივი და სოციალური ცხოვრების ნაწილია. დეცენტრალიზებული წარმოება და მომსახურება ადგილობრივი მოხმარებისთვის ნიშნავს, რომ პროდუქციის ნაწილი შეიძლება იყოს საკუთარი მოხმარებისთვის, ნაწილი კი გაცვლისთვის, როგორც ეს ვნახეთ მქარგველი მშრომელების შემთხვევაში. გარდა ამისა, ამ ტიპის წარმოება დაკავშირებულია ადგილობრივ კულტურებთან და ადგილობრივ ჩანაფიქრებთან და იწვევს ხალხის უფრო დიდ კონტროლს იმაზე, თუ რა უნდა აწარმოონ და როგორ გამოიყენონ იგი. აღმოჩნდა, რომ იქ, სადაც ადგილობრივ თემებს აქვთ მეტი კონტროლი ამ რესურსებზე, ისინი ინარჩუნებენ და აღადგენენ რესურსს. ადგილობრივი წარმოება და განაწილება განსაკუთრებით აძლიერებს ქალთა ეკონომიკურ როლს. ქალების სამუშაოს დიდი ნაწილი არ არის ანაზღაურებადი და განკუთვნილია ოჯახში გამოსაყენებლად; საზოგადოებრივი საქმეების უმრავლესობას, განსაკუთრებით იმას, რაც გულისხმობს სოციალური ურთიერთობების შენარჩუნებას, ჩვეულებრივ ქალები ასრულებენ. ეკონომიკური დეცენტრალიზაცია მიგვიყვანს ორ განცალკევებულ ტენდენციამდე, რომელთაგან ორივე მომგებიანი იქნება ქალებისთვის. პირველ რიგში, ის გააძლიერებს ადგილობრივ ბაზარს, ადგილობრივ უნარებს და ბაზარს უფრო ხელმისაწვდომს გახდის ქალებისთვის. მეორე მხრივ კი, ის გაზრდის არაფულადი სამუშაოს ღირებულებას, რადგან სამუშაო იძენს უფრო ჰოლისტურ მნიშვნელობას და თავის თავში მოიცავს სამუშაოს, რომელიც შესრულებულია უფრო ფართო საზოგადოების შესანარჩუნებლად, მათ შორის საზოგადოებრივი და სამსახურებრივი სამუშაოს ყველა ფორმის ჩათვლით. ბოლო წლებში ძალიან ცოტა მოსაზრება ან ქმედება იყო ეკონომიკური დეცენტრალიზაციის საკითხებზე, მაშინ როცა პოლიტიკური დეცენტრალიზაცია სწრაფად განვითარდა. პოლიტიკური და ადმინისტრაციული ძალაუფლების დეცენტრალიზაცია „ხელახლა დაბადებული ინდური დემოკრატიის სიმბოლოა და უზრუნველყოფს ხალხის მონაწილეობას ქვემოდან. ადამიანებმა, რომლებიც მიეკუთვნებიან კონკრეტულ ადგილს, იციან რა არის მათი ძირითადი საჭიროება და ამ მიზნით შეიკრიბებიან ერთად, გადაწყვიტონ, რა შეიძლება გაკეთდეს მათთვის პრიორიტეტულად და რა შეიძლება გადაიდოს მომავლისთვის. ეს, ვფიქრობ, უზრუნველყოფს ხალხის უფრო დიდ მონაწილეობას და შესთავაზებს მათ შესაძლებლობას გამოიყენონ თავიანთი პოტენციალი საზოგადოებრივი სიმდიდრისთვის“ (პავან კუმარ ბანსალი, დეპუტატი, 72-ე შესწორების კანონპროექტზე ლოკ საბას დებატების დროს , 1-ელი დეკემბერი, 1992 წ.). თუმცა, ადგილობრივი საჭიროებების დაკმაყოფილება ასევე მოითხოვს აქტიურ ადგილობრივ ეკონომიკას, ხოლო პოლიტიკური დეცენტრალიზაცია ეკონომიკური დეცენტრალიზაციის ყოველგვარი ფიქრის გარეშე გამოიწვევს კიდევ უფრო დიდ დამოკიდებულებას ცენტრალურ რესურსებზე. ეკონომიკურ დეცენტრალიზაციას ხშირად აკრიტიკებენ იმ მოტივით, რომ ის აშორებს ადგილობრივ თემებს საზოგადოების გარეთ არსებული უნარებისგან, ცოდნის, რესურსებისა და შესაძლებლობებისგან და მათ შიგნით კეტავს. აქ განიხილება არა უფრო დიდი შესაძლებლობების შეწყვეტა, არამედ ბალანსის აღდგენა. როგორც პოლიტიკური დეცენტრალიზაცია არ ნიშნავს იმას, რომ ეროვნული და სახელმწიფო მთავრობები გაქრება ადგილობრივი ხელისუფლების გაძლიერებით, ასევე ადგილობრივ წარმოებას შეუძლია და უნდა დაუკავშირდეს წარმოების უფრო დიდ სისტემებს, ადგილობრივ ბაზრებს შეუძლია და უკავშირდება ეროვნულ და საერთაშორისო ბაზრებს და რესურსების ადგილობრივი საკუთრება უკავშირდება საკუთრების უფრო დიდ სისტემებს. SEWA-ს ბანკი3 არის ადგილობრივსა და ეროვნულს შორის დინამიკის კარგი მაგალითი. ღარიბი ქალები აკონტროლებენ თავიანთ კაპიტალს, მაგრამ იყენებენ მას დასაქმების ადგილების შესაქმნელად, რომლებიც აკავშირებს მათ უფრო დიდ ბაზრებთან. ამავდროულად, SEWA ბანკი დაკავშირებულია უფრო დიდ საბანკო სისტემასთან, როგორც ინდოეთის სარეზერვო ბანკის ფინანსური და მარეგულირებელი სისტემის მეშვეობით, ასევე სხვა საბანკო ინსტიტუტებთან ფინანსური ურთიერთობებით. კოოპერატიული ეკონომიკური სისტემები უანგარო ან ალტრუისტული შრომა, როგორც ეს განიხილება კონკრეტულ ინდურ კულტურულ კონტექსტში, არის დამოკიდებულება სამუშაოს მიმართ და არა კონკრეტული ტიპის სამუშაო. ადამიანები მუშაობენ საკუთარი თავის, ოჯახებისა და თემის ფიზიკური და სოციალური შენარჩუნებისთვის და ცხოვრების გაგრძელებისთვის, აუცილებელია, რომ მათ გააგრძელონ მსგავსი სამუშაო. თუმცა, „უანგარო დამოკიდებულება“ პირველ რიგში მოითხოვს, რომ ინდივიდუალური მე-ს შენარჩუნებასთან ერთად, ასევე უნდა იყოს მუდმივად ფხიზლად სამყაროს შენარჩუნებისთვის. მუშაობისადმი ეს დამოკიდებულება მოითხოვს სხვების მუდმივ ინფორმირებულობას, მუშაობას და მომსახურებას უფრო ფართო საზოგადოებისთვის; ამავე დროს, საკუთარი საჭიროებებისა და სურვილების მინიმუმამდე შემცირებას. სამუშაო სისტემების კოოპერატიული ფორმები, სადაც ადამიანები ერთად მუშაობენ ყველასთვის მომგებიანი შედეგების მისაღებად, უფრო მეტად ხელს უწყობს უანგარო შრომას, ვიდრე ინდივიდუალისტური და კონკურენტუნარიანი ფორმები. დღეს ბევრი ასეთი ფორმა არსებობს. ისინი იცვლებიან მცირე თვითდახმარების ჯგუფებიდან, რომლებიც დაწინაურებულნი არიან ინდოეთში, ტრადიციულ ROSCA-მდე, აფრიკის ბევრ ქვეყანაში ნაპოვნი ურთიერთდახმარების ჯგუფებამდე, სათემო მარცვლეულის ბანკებსა და საზოგადოების სოციალური დაცვის სისტემებამდე, მსხვილ ოფიციალურ კოოპერატიულ საზოგადოებებამდე. მუშაობის კოოპერატიულ ფორმებს ასევე უფრო მეტად ირჩევენ ღარიბები ან ისინი, ვისაც ნაკლები რესურსი აქვთ. თანამშრომლობა არის რესურსების გაერთიანების და, შესაბამისად, კონტროლის გაზრდის ერთ-ერთი გზა. ის ასევე არის ვაჭრობის უნარის გაძლიერების საშუალება მათთვის, ვინც სუსტია. ეს შეიძლება ჩაითვალოს თითოეული ინდივიდის მინიმალური მოთხოვნილებების დაკმაყოფილების საუკეთესო ფორმად. უანგარო შრომა ხშირად კითხვის ნიშნის ქვეშ დგება, როგორც არარეალური კონცეფცია, განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც ინდივიდუალური სარგებლიანობის მაქსიმიზაცია არის თანამედროვე ეკონომიკის საფუძველი. აზროვნების ერთი სკოლა თვლის, რომ ადამიანის ბუნებას ბუნებრივად მივყავართ მოდელამდე, სადაც თითოეული ადამიანი ცდილობს მიიღოს მაქსიმალური სარგებელი, რადგან „ყოველი ინდივიდი არის შემფასებელი; თითოეული ინდივიდის სურვილები შეუზღუდავია; თითოეული ინდივიდი ცდილობს მიიღოს მაქსიმალური; ინდივიდი შემოქმედებითია“ [Zamagni 2003: 2]. კიდევ უფრო პრობლემურია, როდესაც კონკურენცია განიხილება, როგორც ეკონომიკაში მონაწილეობის განუყოფელი ნაწილი. თუმცა, არსებობს უამრავი ლიტერატურა ინდივიდების ალტრუისტულ ქცევაზე, სადაც უანგარო მიზნები ინდივიდუალური სარგებლიანობის მაქსიმიზაციის ნაწილია და ზოგიერთი ლიტერატურა, რომელიც სცილდება ინდივიდის ქცევის მაქსიმიზაციას, გადადის „ტუიზმში“, სადაც სხვებთან ურთიერთობა თვითმიზანია და როგორც ზამაგნი ამტკიცებდა, ეს არ არის უბრალოდ ინდივიდუალური კმაყოფილების საშუალება. სამუშაოს კოოპერატიული ფორმები ასევე ხშირად კითხვის ნიშნის ქვეშ დგება, რადგან დღეს დომინანტური რეჟიმი გულისხმობს ინდივიდების ბაზართან ურთიერთობას და ხშირად, კონკურენციას. არის თუ არა თანამშრომლობა რეალურად განხორციელებადი და თუ ასეა, რატომ ვერ ვხედავთ, რომ ის დღეს მუშაობს? სინამდვილეში, თუკი რეალობას შევხედავთ, წარმოების კოოპერატიული ფორმები დღეს გაცილებით მეტად მუშაობს, ვიდრე ამას ვაცნობიერებთ. ევროკავშირის სოციალური ეკონომიკა, სავარაუდოდ, შედგება 900 ათასი საწარმოსგან და წარმოადგენს მთლიანი შიდა პროდუქტისა და დასაქმების 10 პროცენტს. მთელ მსოფლიოში ასევე არსებობს ოფიციალურად რეგისტრირებული კოოპერატივებიც. მონაცემების მიხედვით, მთელ მსოფლიოში, კოოპერატივებში, მცირე მასშტაბის ბიზნესიდან დაწყებული მრავალ მილიონდოლარიანი ბიზნესით დამთავრებული, სავარაუდოდ, დასაქმებულია 100 მილიონზე მეტი ქალი და კაცი და მათ ჰყავთ 800 მილიონზე მეტი ინდივიდუალური წევრი. ისინი ძირითადად მუშაობენ სასოფლო-სამეურნეო მარკეტინგისა და მიწოდების, ფინანსების, საბითუმო და საცალო ვაჭრობის, ჯანდაცვის, საცხოვრებლისა და დაზღვევის სფეროებში, მაგრამ შედიან ახალ სფეროებშიც, როგორიცაა საინფორმაციო და საკომუნიკაციო ტექნოლოგიები, ტურიზმი და კულტურული ინდუსტრიები. კოოპერატიული საწარმოები, ორგანიზაციები და ჯგუფები მრავლადაა არაფორმალურ ეკონომიკაში, განსაკუთრებით განვითარებად ქვეყნებში, თუმცა, ჯერჯერობით არ ყოფილა მათი გაზომვის მცდელობები. SEWA-ში ჩვენმა გამოცდილებამ აჩვენა, რომ კოოპერატიული ეკონომიკური ორგანიზაციები არამხოლოდ ღარიბი ქალებისთვის მუშაობს, არამედ მათ მოაქვთ უკეთესი სამუშაო სხვადასხვა გზით. პირველ რიგში, ორგანიზაცია ქალებს, რომლებიც ყველაზე დაუცველნი არიან, ანიჭებს ახალ იდენტობას სამუშაოს საშუალებით, იდენტობას, სადაც მათ პატივს სცემენ მათი სამუშაოს გამო და მათი შრომის წვლილი აღიარებულია საზოგადოებისა და მათი ოჯახების მიერ. მეორეც, თანამშრომლობა მათ საშუალებას აძლევს ააშენონ საწარმო და პირდაპირ მისწვდნენ ბაზრებს, ნაცვლად იმისა, რომ იყვნენ მოვაჭრეებისა და სხვების წყალობაზე, რომლებიც იყენებენ მათ შეზღუდულ წვდომას ბაზარზე. მესამე, მათ შეუძლიათ გააერთიანონ თავიანთი რესურსები – კაპიტალი, ცოდნა და უნარები. მეოთხე, მათ შეუძლიათ ისარგებლონ სამთავრობო სქემებითა და პროგრამებით, რაც მათთვის რთულია ინდივიდუალურად. საბოლოოდ, მათი გაერთიანება სიცოცხლისუნარიან ორგანიზაციაში ზრდის მათ ხმასა და მოლაპარაკების ძალას საზოგადოებასა და ბაზარზე. შენიშვნები [ეს ტექსტი არის ნაშრომის ადაპტირებული ვერსია, რომელიც მომზადებულია ILO-ს სოციალურ-ეკონომიკური უსაფრთხოების პროგრამისთვის და საბოლოოდ გამოქვეყნდება წიგნში სავარაუდო სახელწოდებით “შრომა და სამუშაო: არაფორმალურობის გადახედვა”.] <ol> <li>სამუშაოს ამ კონცეფციების დიდ ნაწილს განსაკუთრებით ქალები აპროტესტებენ. კერძოდ, ფემინისტებმა აღნიშნეს შინ შრომისა და ზრუნვის შრომის მნიშვნელოვანი როლი.</li> <li>საფქვავი ქვა.</li> <li>SEWA-ს ბანკს საბრუნავი კაპიტალი დაახლოებით, 100 მილიონი ინდური რუპია აქვს და ჰყავს 2.2 მილიონი მეანაბრე.</li> </ol>

ეკოლოგიური პოლიტიკა მუშათა კლასისთვის

ავტორი: მეთ ტ. ჰუბერი

გიორგი ხასაიას თარგმანი <div class="fusion-fullwidth fullwidth-box fusion-builder-row-4-3 fusion-flex-container has-pattern-background has-mask-background nonhundred-percent-fullwidth non-hundred-percent-height-scrolling"> <div class="fusion-builder-row fusion-row fusion-flex-align-items-flex-start fusion-flex-content-wrap"> <div class="fusion-layout-column fusion_builder_column fusion-builder-column-10 fusion_builder_column_1_1 1_1 fusion-flex-column"> <div class="fusion-column-wrapper fusion-column-has-shadow fusion-flex-justify-content-flex-start fusion-content-layout-column"> <div class="fusion-text fusion-text-4 fusion-animated fusion-no-small-visibility" data-animationtype="fadeInLeft" data-animationduration="0.3" data-animationoffset="top-into-view"> ეკოლოგიური კრიზისის გადაჭრა ითხოვს მასობრივ მოძრაობას, რომელიც გიგანტურ ინდუსტრიებს დაუპირისპირდება. გარემოსდაცვითი პოლიტიკის პროფესიონალ-მენეჯერთა კლასზე დაფუძნებას და მომხმარებლობის მთავარ პრობლემად მოაზრებას მცირე შანსი აქვს, მუშათა კლასი მიიზიდოს. ამ სტატიაში წარმოდგენილია ეკოლოგიური კრიზისის დაძლევის პროგრამა, რომელიც ორგანიზებულია მუშათა კლასის ინტერესების გარშემო. კლიმატური და ეკოლოგიური კრიზისი შემზარავია და ძალიან ცოტა დრო გვაქვს მის გადასაჭრელად. მხოლოდ ერთი თაობის განმავლობაში (1988 წლიდან), ჩვენ მოვახერხეთ მავნე ნივთიერებების ისტორიული მაჩვენებლის ნახევრის გამოყოფა. იმავე პერიოდში ატმოსფეროში ნახშირბადის შემცველობა 350 ნაწილიდან მილიონზე (ppm) 410-მდე გაიზარდა და ბოლო 800 000 წლის მანძილზე ყველაზე მაღალ ნიშნულს მიაღწია (ისტორიული პრეინდუსტრიული საშუალო დონე დაახლ. 278 იყო). ადამიანთა ცივილიზაცია კლიმატური სტაბილურობის 12 000 წლიან იშვიათ პერიოდში გაჩნდა. სტაბილურობის ეს პერიოდი სწრაფად იწურება. კლიმატის ცვლილების შესახებ სამთავრობათშორისო ექსპერტთა ჯგუფის ანგარიში ამბობს, რომ ჩვენ მხოლოდ 12 წელი გვაქვს იმისთვის, რომ რადიკალურად შევამციროთ მავნე ნივთიერებების გამოყოფა, რათა თავი ავარიდოთ 1.5 C დათბობას – დონეს, რომელიც დრამატულად გაზრდის ექსტრემალური სუპერშტორმების, გვალვების, ტყეთა ხანძრებისა და მომაკვდინებელი სიცხის ინტენსივობას, რომ არაფერი ვთქვათ ზღვის დონის მატებაზე. ახალი მონაცემები აჩვენებს, რომ ნალექების შეცვლილი ხასიათი მომდევნო ოცი წლის განმავლობაში საფრთხეს შეუქმნის მარცვლეული კულტურების წარმოებას, როგორებიცაა ხორბალი, სიმინდი და ბრინჯი. სამი სხვადასხვა კვლევის მიხედვით, უკვე 2070 წლისთვის, ნახევარ მილიარდ ადამიანს ელის „სიცხის ტალღები, რომელიც 6 საათის განმავლობაში მოკლავს ჯანმრთელ ადამიანებსაც, მაშინაც კი თუ ისინი ჩრდილში იქნებიან“. არ არის აუცილებელი, სოციალისტი იყო, რომ მიხვდე, აუცილებელი ცვლილებებისთვის საჭირო მცირე დრო გარდაუვალს გახდის თვისებრივ რევოლუციას. კლიმატის ცვლილების სამთავრობათშორისო ექსპერტთა ჯგუფის ანგარიში კატეგორიულად ამბობს, რომ ჩვენ დაუყოვნებლივ უნდა გავატაროთ „სწრაფი, შორსმიმავალი და უპრეცენდტო ცვლილებები საზოგადოებრივი ცხოვრების ყველა სფეროში“. კლიმატის შემსწავლელმა ცნობილმა მეცნიერმა კევინ ანდერსონმა თქვა „.. თუ თქვენ შეხედავთ რიცხვებს, რომელიც ანგარიშშია მოყვანილი, რიცხვებს, რომელსაც მეცნიერება წარადგენს, მიხვდებით, რომ ჩვენ ვსაუბრობთ სრულ რევოლუციაზე ჩვენს ენერგეტიკულ სისტემაში. და ეს სვამს ფუნდამენტურ კითხვებს იმაზე, თუ როგორც ვმართავთ ჩვენს ეკონომიკას“. რადიკალური კლიმატის მოძრაობა დიდი ხნის მანძილზე გაერთიანებული იყო ლოზუნგის გარშემო „სისტემის ცვლილება და არა კლიმატის ცვლილება“. ამ მოძრაობას კარგად ესმის, რომ კაპიტალიზმი მთავარი ბარიერია კლიმატის კრიზისის დაძლევის გზაზე. თუმცა, ხანდახან ცნება „სისტემის ცვლილება“ ბუნდოვნად გამოიყურება. კლიმატის კრიზისის დილემა არ გულისხმობს უბრალოდ ერთი სისტემის მეორეთი მარტივ ჩანაცვლებას – ის ითხოვს კონფრონტაციას მსოფლიოს ისტორიაში ყველაზე მდიდარი და ძლევამოსილი კაპიტალის სექტორებთან. ეს მოიცავს დაახლოებით 100 კომპანიას, რომლებიც პასუხისმგებლები არიან 1988 წლიდან გამოყოფილი მავნე ნივთიერებების 71%-ზე. წიაღისეული საწვავის ინდუსტრია და კაპიტალის სხვა ნახშირბად-ინტენსიური სექტორები (ფოლადი, ქიმიური წარმოება, ცემენტი და ა.შ.), ხელებს არ ჩამოყრიან და არ მშვიდად არ დაუშვებენ რევოლუციურ ცვლილებებს, რომელიც მათ ბიზნესს უსარგებლოს გახდის. სხვა მსგავსი ბრძოლების მსგავსად, ამ კონფრონტაციასაც დაჭირდება მაღალორგანიზებული სოციალური მოძრაობა, რომელსაც მასობრივი მხარდაჭერა გაუმაგრებს ზურგს, რომ შეძლოს და მოდრიკოს კაპიტალი და სახელმწიფო საჭირო ცვლილებების განსახორციელებლად. ნაომი კლაინის თქმით, ეს „შეუფერებელი დროა“, რადგან ბოლო რამოდენიმე ათწლეულის განმავლობაში სწორედ კაპიტალია ის, ვინც მოიპოვა უზარმაზარი ძალაუფლება ისეთი გამოწვევების გასანეიტრალებლად, როგორიცაა მარეგულირებელი სახელმწიფო, პროგრესული საგადასახადო სტრუქტურა და სიცოცხლისუნარიანი პროფკავშირები. თუმცა, მე19-ე და მე-20-ე საუკუნის ისტორია აჩვენებს, რომ კაპიტალის ძალაუფლებისთვის ყველაზე დიდი გამოწვევა ორგანიზებული მუშათა კლასის მოძრაობებისგან მოდიოდა, რომლებიც ეყრდნობოდნენ იმას, რასაც ადანერ უსმანი „გაწყვეტის შესაძლებლობას“ უწოდებს – გაფიცვებს და პროფკავშირულ ორგანიზებას. სწორედ მუშათა კლასია ის, ვინც არა მხოლოდ საზოგადოების უმრავლესობას შეადგენს, არამედ ფლობს სტრატეგიულ მოქმედების ბერკეტს, რომელსაც შეუძლია კაპიტალის მოგების ნაკადი შიგნიდან გაწყვიტოს. თუმცა სწორედ აქ იმალება მთავარი დილემა. მოძრაობა, რომელიც თავის თავზე აიღებს აუცილებელი ცვლილებების განხორციელებას, არა მხოლოდ ზომით უნდა იყოს დიდი, არამედ არსებითად უნდა ეყრდნობოდეს მუშათა კლასს. არსებული ფორმით კი, გარემოს დაცვით პოლიტიკას მცირე შანსი აქვს, ამ მიმართულებით რამე გამოუვიდეს. მისი იდეოლოგიური და სტრატეგიული ორიენტაცია ირეკლავს იმის მსოფლხედვას, რასაც ბარბარა და ჯონ ერენრაიხები „პროფესიონალ მენეჯერიალურ კლასს“ ეძახდნენ და რომელიც თავის საფუძველში საგანმანათლებლო ცენზს და ეკოლოგიური პრობლემების შესახებ „ცოდნას“ ათავსებს. ეს არ არის უბრალოდ იმ ადამიანების პრობლემა, რომლებიც ამ ცნობიერებას ატარებენ. საშუალო კლასის გარემოსდაცვითი პოლიტიკა ხშირად მუშათა კლასის ინტერესების საწინააღმდგოა. ეკოლოგიური პასუხისმგებლობის თავის თეორიას ის აფუძნებს „ეკოლოგიური კვალის“ იდეაზე, რომელიც მომხმარებლებს და მშრომელებს ადანაშაულებს ეკოლოგიურ დეგრადაციაში. ეს მიდგომა იჩემებს, რომ ჩვენ მარტივად უნდა ვიცხოვროთ და „ნაკლები მოვიხმაროთ“. ეს რეკომენდაციები ნაკლებსავარაუდოა მუშათა კლასს მოეწონოს, რომლის ცხოვრების სტანდარტი თითქმის ორი თაობაა სტაგნაციას განიცდის. ემანსიპატორული გარემოსდაცვითი პოლიტიკის ძიებისას, რადიკალი სწავლულები წარმოიდგენენ მას როგორც საარსებო საშუალებების მოპოვებისთვის ბრძოლას ისეთ „სახმარ ღირებულებებთან“ მიმართებით, როგორებიცაა მიწა, რეასურსები და თავად სხეული. პროფესიონალ – მენეჯერიალური კლასი გვერდს უვლის საკითხს, როგორ შეიძლება ასეთმა პოლიტიკამ დააინტერესოს ათობით მილიონი მშრომელი, რომლებსაც „სახმარი ღირებულების“ ფორმით პირდაპირ არ მიუწვდებათ ხელი ბუნებაზე. ამ ესეში მე ვისაუბრებ მუშათა კლასის ეკოლოგიური პოლიტიკის აუცილებლობაზე, რომლის მიზანია მშრომელთა მასობრივი მობილიზაცია კრიზისის პირველწყაროსთან – კაპიტალთან დაპირისპირებისთვის. იმისთვის, რომ ასეთი პოლიტიკა განხორციელდეს, საჭიროა მშრომელთა მასების დაინტერესება, რომლებსაც არ გააჩნიათ გადარჩენის ეკოლოგიური საშუალებები გარდა ფულზე და საქონელზე წვდომისა. ეს პოლიტიკა ეყრდნობა ორ ძირითად მიმართულებას. პირველი: ის ეკოლოგიური კრიზისის გამო კლასობრივი პასუხისმგებლობის განსხვავებულ ისტორიას ყვება, იმის ნაცვლად, რომ დაადანაშაულოს „ყოველი ჩვენგანი“ – მომხმარებლები, ის ფოკუსირდება კაპიტალისტების კლასზე. ამგვარ პოლიტიკას შეუძლია სადინარი მოუძებნოს მშრომელების ისედაც არსებულ უკმაყოფილებას და ბრაზს ბოსებისა და მთლიანად მდიდრების მიმართ, რათა დამატებითი არგუმენტი მისცეს მათ, თუ რატომ ხდიან ეს ანტაგონისტები მათ ცხოვრებას უარესს. მეორე: ის სთავაზობს პოლიტიკურ პროგრამას, რომელიც პირდაპირ ეხება მუშათა კლასის მატერიალურ ინტერესს. არც ისე რთულია, ეკოლოგიურად სასარგებლო პოლიტიკის ჩაშენება უკვე არსებულ მოძრაობებში, რომლებიც საბაზისო საჭიროებების განსაქონლებისთვის იბრძვიან, როგორებიცაა „ჯანდაცვა ყველას“და „საცხოვრებელი ყველას“. კლიმატის კრიზისი მუშათა კლასისთვის ისეთ სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვან საფეროებს მიეკუთვნება, როგორიცაა საკვები, ენერგია და ტრანსპორტი. ამიტომ მიზანი უნდა იყოს მეცნიერულად დადასტურებული აუცილებლობის გამოყენება მოძრაობის ჩამოსაყალიბებლად, რათა ეს მნიშვნელოვანი სფეროები საზოგადო საკუთრებად იქცეს, რათა მოხდეს მათი ერთდროული დეკარბონიზაცია და განსაქონლება. ახალი მწვანე შეთანხმება, რომელიც სრულყოფილებისგან შორსაა, სწორედ ამას ცდილობს. ის გვთავაზობს გადაწყვეტას არა მხოლოდ პრობლემის დონეზე – სურს რა ენერგეტიკული და ეკონომიკური სისტემის რევოლუციონირება – არამედ ასევე სთავაზობს კონკრეტულ სიკეთეებს მუშათა კლასის მასებს (მაგ. გარანტირებულ ფედერალურ სამუშაოს). არსებობს პროფკავშირებსა და წიაღისეულის მუშებს შორის ანტიეკოლოგიზმთან დაკავშირებული წუხილი, თუმცა მუშათა კლასის ეკოლოგიზმი უკეთ შეესაბამება მზარდ საბრძოლო განწყობებს ზრუნვის სექტორებში, როგორებიცაა ჯანდაცვა და განათლება. ამ კამპანიებმა, რომლებიც ფოკუსირდებიან მკაცრი ეკონომიის პოლიტიკის წინააღმდეგ და „შეთანხმებაზე საერთო სიკეთისთვის“, ასევე შეიძლება გააფართოონ საზოგადოების პასუხი ეკოლოგიურ კოლაფსზე. ნაწილი პირველი: ცხოვრების წესიდან საარსებო წყარომდე: გარემოს დაცვის ლიმიტები არსებულ გარემოსდაცვით მოძრაობაში საშუალო კლასის პროფესიონალები დომინირებენ. მეორე მსოფლიო ომის შემდგომი ბუმის განმავლობაში, ეს კლასი მრავალრიცხოვანი გახდა უმაღლესი განათლების ფართოდ გავრცელებასთან ერთად, რომელიც თავის მხრივ მუშათა კლასის ბრძოლისა და 1930-ანებსა და 1940-ანებში პროფკავშირების გამარჯვებების შედეგი იყო. ამ ისტორიულ პირობებში ჩნდება ის, რასაც მე „ცხოვრების წესის ეკოლოგიზმს“ ვუწოდებ და რომელიც ამბობს, რომ ეკოლოგიური მდგომარეობა უნდა გაუმჯობესდეს ინდივიდუალური სამომხმარებლო არჩევანის გავლით. ამ მოსაზრებას უფრო ღრმა ფესვები აქვს და ის მომდინარეობს შფოთვიდან მასობრივი მოხმარების ფორმების შესახებ, სადაც საშუალო კლასის დაცულობა გაიგივებულია კერძო სახლისა და მანქანის ქონასთან, ხორცის ჭამასთან და რესურს და ენერგოინტენსიურ საქონელთა მთელ კრებულთან. ცხოვრების წესის ეკოლოგიზმი როგორც ასეთი, თანამედროვე ცხოვრების წესებს – ან როგორც თავად უწოდებს „ჩვენი ცხოვრების წესი“ – ეკოლოგიური პრობლემების მთავარ მიზეზად განიხილავს. ცხოვრების წესის ეკოლოგიზმი მთავარ დამნაშავედ მომხმარებლობას ასახელებს – ხოლო საზოგადოების უმეტესეობას სამომხმარებლო საგნები ფიზიკური გადარჩენისთვის ჭირდება – რაც უზრუნველყოფილი ადამიანების ვიწრო წრეს მიემართება, რომლებიც არა მხოლოდ საშუალო კლასის მეტნაკლებად კომფორტული ცხოვრებით ცხოვრობენ, არამედ იმავდროულად დანაშაულის გრძნობასაც განიცდიან ამის გამო. ხოლო ნეოლიბერალიზმის პირობებში მოსახლეობის უდიდესი ნაწილი მოხმარების გამო სირცხვილის გრძნობას კი არ განიცდის, არამედ პირიქით – შეზღუდული აქვს წვდომა საბაზისო საჭიროებებზე. ცხოვრების წესის ეკოლოგიზმი ქმნის აკადემიურ წრეებში დომინანტი ეკოლოგიური პოლიტიკის რადიკალურ ალტერნატიულ ვერსიას. აკადემიის ეს ნაწილი იზიარებს ცხოვრების წესის ეკოლოგიზმის ამ მოსაზრებას, რომ თანამედროვე „მომხმარებლური ცხოვრების წესები“ არსებითად აზიანებენ გარემოს. ამდენად, რადიკალი ეკოლოგი სწავლულები საზოგადოების კიდეზე ეძებენ რადიკალური ეკოლოგიურო პოლიტიკის დასაყრდენს. ეს არის ის, რასაც მე „სარჩოს ეკოლოგიზმს“ ვუწოდებ და რასაც ხშირად „ღარიბების ეკოლოგიზმად“ მოიხსენიებენ. სამეცნიერო აზრის ეს ფორმა ამტკიცებს, რომ ეკოლოგიური მობილიზაციის მთავარი საფუძველი არის გარემოსთან თანაცხოვრების ცხოვრების უშუალო გამოცდილება. ამასთან დაკავშირებით მე შევეხები ორ მთავარ საკითხს. პირველი – პოლიტიკური ეკოლოგია ეძებს ბრძოლის მაგალითებს, რომელშიც მკაფიოდ გამოხატულია პირდაპირი დამოკიდებულება მიწაზე ან რესურსებზე – როგორც საარსებო საშუალებებზე და რომელიც გავრცელებულია გლეხებში, ადგილობრივ მკვიდრ მოსახლეობასა თუ სხვა მარგინალიზებულ საზოგადოებებში (მაგალითად, გლობალურ სამხრეთში). როგორც წესი, პოლიტიკური ეკოლოგია ამ ტიპის ანტი-მოდერნული არსებობის წესის რომანტიზებას ახდენს. მეორე – ეკოლოგიური სამართლიანობა ფოკუსირებულია დაბინძურებისა და ტოქსიკური ნარჩენების არათანაბრობაზე, როგორც სასიკვდილო საფრთხეზე რასობრივი თვალსაზრისით მარგინალიზებული საზოგადოებებისთვის (როგორც წესი გლობალურ სამხრეთში). ეკოლოგიური სამართლიანობის დისკურსი კრიტიკულადაა განწყობილი მეინსტრიმული ეკოლოგიზმის ფოკუსის მიმართ, რომელიც ველური ფლორის და ფაუნის შენარჩუნებაზეა ორიენტირებული და სანაცვლოდ ნათელს ფენს ფაქტს, რომ ღარიბი და რასობრივად მარგინალიზებული საზოგადოებებისთვის „გარემო“ გადარჩენის საკითხია. თუმცა, ისინი ვინც პირდაპირ იბრძვიან მკვიდრი მოსახლეობის მოწამვლის წინააღმდეგ, მთლიანობაში, ხშირად საზოგადოების კიდეზე იმყოფებიან და არა მის ცენტრში. ამგვარი ბრძოლები (მაგ. უმიწო მუშების მოძრაობა ბრაზილიაში ან სუფთა წყლისთვის მებრძოლები ფლინტში, მიჩიგანი) ცხადია, გადარჩენის საკითხია მასში ჩართულთათვის. თუმცა სტრატეგიული კითხვა, თუ როგორ უნდა ითარგმნოს ლოკალური სასიცოცხლო წუხილები ფართო მასობრივ ეკოლოგისტურ მოძრაობაში, რომელიც კაპიტალის შეჩერებას შეძლებს, კვლავაც პასუხგაუცემელია. სარჩოს ეკოლოგიზმი ხშირად განხილულია როგორც ცხოვრების წესის ეკოლოგიზმის საპირისპირო, თუმცა მისი აკადემიური ფოკუსი სწორედ ამ უკანასკნელიდან მომდინარეობს. სწორედ მასობრივი მოხმარების საზოგადოებით უკმაყოფილებაა ის, რაც რადიკალური სწავლულის მზერას საზოგადოების კიდისკენ მიმართავს – „ნამდვილი“ ეკოლოგიური ბრძოლის ძიებაში. სარჩოს ეკოლოგიზმი ცხადია, პოლიტიკის ბევრად მიმზიდველი ფორმაა, რომლის ფესვებიც სპეციფიური ჯგუფების მატერიალური ინტერესიდან ამოიზრდება. აფეტიშებს რა პირდაპირ ცოცხალ ურთიერთობას იმასთან, რაც აღქმულია, როგორც ნამდვილი ბუნებრივი გარემო (მიწა, რესურსები, დაბინძურება), მას გამორჩება მნიშვნელოვანი საკითხი, თუ როგორც შეიძლება შეიქმნას ეკოლოგიური პოლიტიკა საზოგადოების უმრავლესობისთვის, რომელიც უკვე მოშორებულია მიწას და მისი გადარჩენა ფულსა და საქონელზეა დამოკიდებული. ცხოვრების სტილის ეკოლოგიზმის მცდარობა ცხოვრების სტილის ეკოლოგიზმი ცხოვრებას სერიოზულად უყურებს. ეკოლოგია სიცოცხლის შესახებ მეცნიერებაა – მის ყველა გამოვლინებაში. იმისთვის, რომ ეპოვათ ეკოლოგიური პრობლემების კავშირი მომხმარებლურ ცხოვრების წესთან, ეკოლოგისტებმა შეიმუშავეს რთული ტექნიკური მექანიზმები. მათ საფუძველში დევს მთავარი იდეა, რომ ყოველი ორგანიზმი, იქნება ეს ბაქტერია თუ ადამიანი, გავლენას ახდენს პლანეტაზე. ჩვენ ყველანი დამოკიდებული ვართ ბუნების პროდუქტებსა და რესურსებზე, რათა ნედლი მასალა გვქონდეს და შემდეგ ნარჩენები შთაინთქას. გავლენა, რომელიც გარემოზე გვაქვს, დაკავშირებულია ბუნების „რაოდენობასთან“, რომელსაც ჩვენ „მივითვისებთ“ ან მოვიხმართ, რომ შევინარჩუნოთ ჩვენი სამომხმარებლო სქემები. ეს არის „ეკოლოგიური კვალის“ ანალიზის შესავლის ტექსტი და ყოველ წელიწადს ათასობით სტუდენტი და გარემოს დამცველი აქტივისტი გაივლის „ეკოლოგიური კვალის“ ქვიზს, რათა დაიზუთხოს, რამდენი პლანეტა დედამიწა დაჭირდება იმას, რომ 7-ზე მეტი მილიარდი ადამიანის გამოკვება და გაძლება შეძლოს (ხშირად სახელდება გამაოგნებელი რიცხვი – 3.5 პლანეტა). ამგვარი ცოდნითა და ინსტრუმენტებით აღჭურვილმა გლობალური ჩრდილოეთის მომხმარებლებმა ისწავლეს, რომ ისინი თავიანთი „პრივილეგირებულობით“ და თანამონაწილეობით პასუხისმგებლები არიან გლობალურ ეკოლოგიურ კრიზისზე. ეს ციტატა კარგად აჩვენებს ამ ტიპის ეკოლოგისტურ ხედვას: ადამიანები არიან ისეთივე ორგანიზმები, როგორც ნებისმიერი სხვა. ყოველ ორგანიზმს აქვს გაზომვადი გავლენა ეკოსისტემაზე. დათვები ჭამენ თევზს და ადამიანებიც ჭამენ თევზს და გავლენა ეკოსისტემაზე ორივე შემთხვევაში ერთია. ეკოლოგიური კვალის ანალიზი გარემოზე გავლენას მოხმარებასთან აკავშირებს. ეკოლოგიური მსოფლმხედველობის შიგნით ამას მნიშვნელობა აქვს. ბოლოსდაბოლოს, ყველა ეკოლოგისტმა იცის, რომ ეკოსისტემა მწარმოებლებისგან და მომხმარებლებისგან შედგება, რომელიც განსხვავდება კაპიტალისტური ეკონომიკის მწარმოებლებისა და მომხმარებლებისგან. ეკოლოგიური მწარმოებლები არიან მცენარეები, რომლებიც იყენებენ მზის ენერგიას და წყალს იმისთვის, რომ აწარმოონ ორგანული მცენარეული მასალა, რომელიც ნებისმიერი კვების ჯაჭვის საფუძველია. მაგრამ მთავარ ზემოქმედებას ეკოლოგიური მომხმარებლები ახდენენ. ესენი არიან ცხოველები და სხვა სახეობები, რომლებიც მოიხმარენ მცენარეებს და ცხოველებს, რომლებიც მოიხმარენ სხვა ცხოველებს და ა.შ. მომხმარებლები – არსებობს მრავალი დონე პირველადი, მეორადი და ა.შ. მომხმარებლების – ეკოლოგიური ცვლილებების მთავარი აქტორები არიან სისტემაში, რომელშიც მწარმოებლები ინერტულები და პასიურები არიან. ეკოლოგიური კვალი აღრიცხავს მონაცემებს შენი ეკონომიკური სამომხმარებლო აქტივობების შესახებ (ენერგია, საკვები, საცხოვრებელი და სხვა აქტივობები, რომლებიც შენს ყოველდღიურ მოხმარებას ქმნიან) და გაძლევს მონაცემებს იმის შესახებ, თუ რამხელა ეკოლოგიური სივრცე – ან „ექვივალენტური ბიოლოგიურად პროდუქტიული არეალი“ – არის საჭირო ამ მოხმარებისთვის. ეს გასაგებს ხდის უთანასწორობას, რომელიც შემოსავლისა და მოხმარების დონეზე გვხვდება: აშშ მოიხმარს 9.6 ჰექტარს ერთ სულ მოსახლეზე, მაშინ, როცა ინდოეთი 1 ჰექტარს მოიხმარს. ეკოლოგიური კვალის ეს ანალიზი ბოლო ხანებში ჩანაცვლდა „ნახშირბადის ნაკვალევის“ ანალიზით. ამდენად, იმის ნაცვლად, რომ გაზომონ გარემოზე შენი ზეგავლენა „სივრცითი“ თვალსაზრისით, მოდური გახდა მისი გაზომვა ფუნტებში (ან ტონებში) – ნახშირბადის დიოქსიდის გამოყოფის მოცულობის მიხედვით (საშუალო სტატისტიკური ამერიკელი მომხმარებელი გამოყოფს 37 000 ფუნტს წელიწადში). ამას კი მივყავართ „პროგრესულ“ ანალიზთან ეკოლოგიური კვალის უთანასწორობის შესახებ, მდიდარ და ღარიბ მომხმარებლებს შორის. 2015 წელს ოქსფამმა გამოაქვეყნა ანგარიში სათაურით „ნახშირბადის ექსტრემალური უთანასწორობა“ , რომელიც ამბობდა, რომ პლანეტის მოსახლეობის 10% პასუხისმგებელია გამოყოფილი მავნე ნივთიერებების 50%-ზე , მაშინ როცა ყველაზე ღარიბი 50% პასუხისმგებელია მავნე ნივთიერებების მხოლოდ 10%-ზე. რეზიუმეში ნათქვამია, რომ ანგარიშში „შედარებულია ღარიბი და მდიდარი მოქალაქეების საშუალო მოხმარების კვალი რიგ ქვეყნებში“. ემისიები ისევ მიბმულია „ცხოვრების წესთან“ – ჩვენი ცხოვრების წესი აგენერირებს ემისიებს, რაც ჩვენი ინდივიდუალური პასუხისმგებლობის საკითხია. კვლევა ამტკიცებს, რომ მავნე ნივთიერებების (ემისიების) 64% „მოხმარების“ დამსახურებაა, ხოლო დარჩენილი ნაწილი ბუნდოვნად მიეწერება „მთავრობებს, ინვესტიციებს (მაგ. ინფრასტრუქტურაში) და საერთაშორისო ტრანსპორტს“. მაგრამ მთავარი კითხვა ისაა, არის თუ არა მომხმარებლის „კვალი“ მხოლოდ მისი? ადამიანსა და სხვა ორგანიზმებს შორის განსხვავება ისაა, რომ არცერთ სხვა ორგანიზმს არ აქვს მონოპოლიზებული წარმოების საშუალებები და არ აიძულებს სხვა ორგანიზმებს ფულისთვის იმუშავონ. თუ ჩვენ ვიპოვით დათვს, რომელსაც პრივატიზებული აქვს თევზის წარმოების საშუალებები და აიძულებს სხვა დათვებს, მისთვის იმუშაონ, ჩვენ მაშინვე დავასკვნით, რომ ეკოსისტემაში რაღაც ცუდად მიდის. მაგრამ ეს მხოლოდ ადამიანის ექსკლუზივია. ადამიანები აორგანიზებენ რესურსებზე წვდომას (და მოხმარებას) კონტროლისა და გამორიცხვის კლასობრივი სისტემის მეშვეობით. ეკოლოგიური კვალის ანალიზი არ არის განსაზღვრული მხოლოდ ეკოლოგიური ხედვით, რომ „ყველა ადამიანი უბრალოდ მომხმარებელი ორგანიზმია“ , არამედ უფრო ფართო ჰეგემონური ეკონომიკური თეორიით, რომელიც გვარწმუნებს, რომ სწორედ მომხმარებელია ის, ვინც ამოძრავებს ეკონომიკას თავისი არჩევანით და გადაწყვეტილებებით. მომხმარებლის სუვერენულობის თეორია ამბობს, რომ მწარმოებელი იმყოფება მომხმარებლის მოთხოვნების ტყვეობაში და ის უბრალოდ პასუხობს ამ უკანასკნელის მოთხოვნებს – რაც ფაქტობრივად მცდარია, რადგან პირიქით, წარმოება ზღუდავს მოხმარების არჩევანს. მოხმარების დიდი ნაწილი (მაგ. მანქანა) უბრალოდ „არჩევანი“ კი არ არის, არამედ აუცილებლობა სოციალური კვლავწარმოებისთვის (მაგ. სამსახურში მისვლა). უფრო მეტიც, როცა ჩვენ ვირჩევთ საქონელს, ჩვენ ვირჩევთ იმას, რომელთა წარმოებაც მომგებიანია. „ეკოლოგიურად მდგრადი“ საქონლის პრობლემა ისაა, რომ ის როგორც წესი, უფრო ძვირი ღირს. კითხვა, რომელიც უნდა დავსვათ, შემდეგია: ვის აქვს რეალური ძალაუფლება და ვინ აკონტროლებს საზოგადოების ეკონომიკურ რესურსებს? სამომხმარებლო სუვერენულობის თეორია გვეუბნება, რომ მომხმარებლის მხრიდან მჯობინება (ან უპირატესობის მინიჭება) არის ის, რაც ამოძრავებს წარმოებას – ძალაუფლება დიფუზიურია და გაბნეულია ინდივიდუალურ მომხმარებლებს შორის. მაგრამ ფაქტია, რომ ეკონომიკური ძალაუფლება დიფუზიური კი არ არის, არამედ კონცენტრირებულია იმათ ხელში, ვინც წარმოებისთვის საჭირო რესურსებს აკონტროლებს. ეკოლოგიური კვალის ანალიზის მთავარი მიგნება ის არის, რომ სამომხმარებლო არჩევანი, ანუ ცხოვრების წესი არის ის, რაც ეკოლოგიურ კრიზისს იწვევს. დასკვნა მარტივია: ნაკლები უნდა მოვიხმაროთ. ზემოთ ნახსენები წიგნი ასე იტყვის: „ჩვენ ვცხოვრობთ კუმშვად სამყაროში. გარდაუვალი დასკვნა ის არის, რომ ჩვენ უნდა ვისწავლოთ ხარისხიანი ცხოვრება ნაკლები საშუალებებით“. მაშინ, როცა ეკოლოგიური კვალის ანალიზის მთავარი ფოკუსი ისაა, რომ გამოავლინოს მოხმარების ფარული როლი ეკოლოგიურ პრობლემებში, სხვა სწავლულები ეკოლოგიური პოლიტიკის უფრო ავთენტურ საფუძველს, ბუნებრივ გარემოსთან უშუალო ცოცხალი ურთიერთობის ქონაში ხედავენ. სარჩოს ეკოლოგიზმი და მარგინალიზებული საზოგადოებები ეკოლოგიური კვალის იდეოლოგიამ მატერიალური მიზნების პოლიტიკა მიუღებელი გახადა მათთვის, ვინც საარსებო საშუალებებს ფულის ან საქონლის მეშვეობით მოიპოვებს. რახან მომხმარებლური ცხოვრების წესი ეკოლოგიური კვალის დატოვებასთან ასოცირდა, მეტი მოხმარება მეტ ეკოლოგიურ ზიანს გაუტოლდა. ამ ლოგიკით კი, ნებისმიერი კლასობრივი მოთხოვნა, მაგ. უკეთესი ხელფასი, უფრო მეტ „ეკოლოგიურ კვალს“ ნიშნავს. ეკოლოგიური პოლიტიკა ლიმიტების პოლიტიკად იქცა. ამგვარად, ეკოლოგიური პოლიტიკის ცენტრში აღმოჩნდა ურთიერთობები, რომელიც შეიძლება აიგოს მხოლოდ სახმარი ღირებულების ველზე, რომელიც გამოყოფილია კაპიტალისტური ურთიერთობებისგან. ეს კარგად ხსნის „ცოტა მშვენიერიას“ სტილის ეკოლოგიური პოლიტიკის აღმასვლას 1970-ანებში, რომელიც აფეტიშებდა ყველაფერ ლოკალურს, მცირე ზომისას და კოოპერატიულ შრომით ურთიერთობებს, ტექნოლოგიების მინიმალური გამოყენებით. პოლიტიკის ეს ფორმა პირდებოდა იმას, რასაც ერიკ ოლინ-რაიტი „კაპიტალიზმიდან გაქცევას“ უწოდებდა, ანუ პროექტს რომლის მიზანია „ჩვენი საკუთარი ალტერნატივის შექმნა, რომელშიც ვიცხოვრებთ და გავიფურჩქნებით“. ავთენტური ეკოლოგიური პოლიტიკა შეიძლება განხორციელდეს მხოლოდ მასობრივი მოხმარების საზოგადოებისგან განცალკევებით. რადიკალური სწავლულები ეკოლოგიურ პოლიტიკის შესაძლებლობას მხოლოდ სახმარი ღირებულების ველზე ხედავენ – მათთვის მთავარია ისინი, ვინც საარსებო საშუალებებს ბუნებასთან უშუალო შეხებით მოიპოვებს, ან ისინი, ვისი სამუშაო ძალაც, როგორც სახმარი ღირებულება – სხეულებრივი ჯანმრთელობა – დაბინძურების მსხვერპლი გახდა. ამდენად, აკადემიურ სივრცეში ეკოლოგიური პოლიტიკისადმი ორი ყველაზე პოპულარული მიდგომაა პოლიტიკური ეკოლოგია და ეკოლოგიური სამართლიანობა. პოლიტიკური ეკოლოგიის ქვედისციპლინა გაჩნდა 1970-ან და 1980-ან წლებში, როგორც აგრარული კვლევების მარქსისტული განშტოება. ის ცდილობდა სოფლის ღარიბი მოსახლეობის ( გლეხები, მკვიდრი მოსახლეობა და ა.შ.) ბრძოლა მიწისთვის, რესურსებისთვის და ბუნებრივი გარემოს დეგრადაციის წინააღმდეგ, მარქსისტული პოლიტეკონომიის ფარგლებში მოეხელთებინა. პირს ბლეიკისა და ჰაროლდ ბრუკფილდის მიწის დეგრადაცია და საზოგადოება , ცდილობდა გაეანალიზებინა „უწყვეტად ცვალებადი დიალექტიკური ურთიერთობა საზოგადოებასა და მიწასთან დაკავშირებულ რესურსებს შორის და ასევე კლასების და ჯგუფების შიგნით მთლიან საზოგადოებაში“. მათი ანალიზის ამოსავალი წერტილი იყო „მიწის მენეჯერის“ კატეგორია – როგორც წესი გლეხური შინამეურნეობა, რომელსაც გარკვეული კონტროლი აქვს „სახმარ ღირებულებაზე“, როგორიცაა მიწა და სხვა ბუნებრივი საარსებო საშუალებები. ამ მიდგომის ემბლემატური მაგალითია წიგნის ერთერთი ტომი სახელწოდებით გამათავისუფლებელი ეკოლოგია (რედაქტორები: რიჩარდ პიტი და მაიკლ ვატი), რომლის 1996 წლის გამოცემას მოყვა 2004 წლის ახალი მასალებით გამდიდრებული გამოცემა. ყველა ახალი მასალა (თუ შემთხვევა) ფოკუსირებული იყო ლოკალურ ბრძოლებზე მიწისა და რესურსებისთვის: ნიადაგის დეგრადაცია ბოლივიაში, გაუტყევება მადაგასკარში, „ჩიპკო“ („ხის ჩახუტების“) მოძრაობა ინდოეთში. ამ მიდგომის ერთერთი მნიშვნელოვანი ასპექტია კრიტიკული დამოკიდებულება იმპერიული ეკოლოგიზმის მიმართ, რომელიც ცდილობს პირველყოფილი ბუნების იდეის თავს მოხვევას ისე, რომ აძევებს მკვიდრ მოსახლეობას. მიზანი იყო ეჩვენებინათ, რომ გაუტყევება და ნიადაგის ეროზია გლეხების ბრალი კი არ არის, არამედ გამოწვეულია მარგინალიზაციის უფრო ფართო პროცესებით, რომელიც გლობალური სასაქონლო ნაკადებისა და სახელმწიფო კონტროლის ფორმების შედეგია. ამ ნაშრომის ყურადღების ცენტრში ექცევა ადგილობრივი საზოგადოებები, რომლებიც საარსებო საშუალებებს უშუალოდ მიწისგან იღებენ. ითვალისწინებს რა გლობალური ნეოლიბერალური კაპიტალიზმის დინამიკას, ამ მიდგომის მთავარი მიგნებები ფოკუსირებულია ადგილობრივი საზოგადოებებისთვის მათი ტრადიციული, სასიცოცხლო სტრატეგიებისგან მოწყვეტაზე. მარქსი ამ პროცესს აღწერდა, როგორც „პირვანდელ დაგროვებას“, რაც დევიდ ჰარვიმ გაამდიდრა ტერმინით „დაგროვება ჩამორთმევით“ – სწავლულთა ახალი ტალღა ფოკუსირდა ჩამორთმევის სხვადასხვაგვარ შემთხვევებზე მიწაზე დაფუძნებულ კულტურებსა და საზოგადოებებში მსოფლიოს მასშტაბით. ამ მიმართულების ეკოლოგიური კვლევები გულისხმობს ადგილობრივ მკვიდრთა და კულტურათა შესწავლას, რომლებიც წინააღმდეგობას უწევენ გლეხებისა და სხვა ტრადიციული საზოგადოებების ჩათრევას (ან შეწოვას) გლობალური კაპიტალიზმის სასაქონლო სისტემაში. თუმცა, რახან კაპიტალიზმის არსებობა თავისთავად გულისხმობს ფაქტს, რომ ადამიანთა უმრავლესობას უკვე ჩამორთმეული აქვს წვდომა წარმოების საშუალებებზე, ამგვარი სამეცნიერო მიდგომა გლობალური ეკონომიკის პერიფერიას ვერ სცდება. მეორე, ძალიან პოპულარული რადიკალური აკადემიური ლიტერატურა ეკოლოგიურ სამართლიანობაზეა. ეკოლოგიური სამართლიანობა ასევე ამტკიცებს, რომ ბუნებრივ გარემოსთან უშუალო, ცოცხალი ურთიერთობის გამოცდილება – ამ შემთხვევაში ტოქსიკური ნარჩენებისა და დაბინძურების გავლენა სხეულებზე- ეკოლოგიური ბრძოლის მთავარი საფუძველია. სახმარი ღირებულება ამ შემთხვევაში წყალთან და ჰაერთან ერთად, მოიცავს სხეულის სამუშაო ძალას. ინდუსტრიულ საზოგადოებებში ინფრასტრუქტურა და ინდუსტრიის ნარჩენები თავსდება მარგინალიზებულ საზოგადოებებში, ხშირად კანის ფერის მიხედვით. ეკოლოგიური სამართლიანობა უსამართლობას განიხილავს რასობრივი და კლასობრივი საკითხებისა და მათ დასაძლევად საჭირო ბრძოლების გადაკვეთაზე. ამოიზარდა რა სამოქალაქო უფლებების მოძრაობიდან, ეკოლოგიური სამართლიანობა ცდილობს, ებრძოლოს ტოქსიკური ნარჩენების რასისტულად მოტივირებულ არათანაბარ განაწილებას შეერთებული შტატების მასშტაბით. 1983 წელს უორენ ქანთრის (ჩრდ.კაროლინა) შავკანიანმა მაცხოვრებლებმა გამოიყენეს სამოქალაქო დაუმორჩილებლობის ტაქტიკა მიკროსქემების ტოქსიკური ნარჩენების ნაგავსაყრელის მათ სიახლოვეს მოწყობის წინააღმდეგ. 1987 წელს, ქრისტეს გაერთიანებული ეკლესიის რასობრივი სამართლიანობის კომისიამ გამოაქვეყნა ანგარიში სახელწოდებით ტოქსიკური ნარჩენები და რასა აშშ-ში, რომელიც აჩვენებდა ტოქსიკური ნარჩენების ნაგავსაყრელების განლაგების დამთხვევებს შავკანიანთა განსახლების ადგილებთან. 1991 წელს, მკვიდრმა მოსახლეობამ, აფრიკელ ამერიკელ ლიდერთა ერთობამ და სხვებმა მოიწვიეს ფერადკანიანთა პირველი ეკოლოგიური სამიტი, რომელზეც დაანონსდა „ფერადკანიანი ადამიანების ნაციონალური და ინტერნაციონალური მოძრაობის შექმნა, რომელიც წინააღმდეგობას გაუწევს აოხრებას და მიწის წართმევას და აღადგენს ჩვენს სულიერ ურთიერთკავშირს მშობელ პლანეტა დედამიწასთან“. 1994 წელს პრეზიდენტმა კლინტონმა გამოსცა განკარგულება, რომლის მიხედვითაც ეკოლოგიური სამართლიანობა უნდა ეპოვათ „უმცირესობებს და დაბალშემოსავლიან მოსახლეობას“. ხშირად, ამ ისტორიული ნარატივით ხსნიან ეკოლოგიური სამართლიანობის მოძრაობის პოპულარობის ზრდას. თუმცა ქვემოთ ეჭვს შევიტან ამ მოძრაობის წარმატებულობაში. ძირითადი პოლიტიკური ფოკუსი კეთდება იმაზე, რომ სწორედ ეს მარგინალიზებული საზოგადოებები უნდა ჩაუდგნენ სათავეში ეკოლოგიურ მოძრაობას მათი მომწამვლელი კორპორაციების წინააღმდეგ; რომ სწორედ მათი უშუალო მატერიალური გამოცდილება უზრუნველყოფს მათთვის ამ განსაკუთრებულ პოლიტიკურ სტატუსს. იმდენად, რამდენადაც ეკოლოგიური სამართლიანობის მოძრაობა დაედო საფუძვლად კლიმატის მოძრაობას, კლიმატის მოძრაობაც ასევე სახავს მარგინალიზებულ „ფრონტის ხაზზე“ მყოფ საზოგადოებებს კლიმატისთვის ბრძოლაში მთავარ აქტორებად. ისევე, როგორც პოლიტიკური ეკოლოგიის შემთხვევაში, აქაც მთავარი აქტორები არიან გლეხები, მკვიდრი მოსახლეობა და სხვა საზოგადოებები, რომლებსაც კლიმატის ცვლილების გამო ყველაზე მეტი საფრთხე ემუქრებათ (მაგ. სანაპიროს მეთევზეები, ფერმერები, რომლებსაც გვალვები ემუქრება და სხვ.). მაგრამ როგორ უნდა აშენოს სოლიდარობა ეკოლოგიური სამართლიანობის მოძრაობამ მოსახლეობის უმეტესობასთან ერთად, რომლებიც უკვე სრულად არიან ჩართულები მასობრივი მოხმარების საზოგადოებაში, მაგრამ ტოქსიკური მოწამვლის რაიმე ცხადი საფრთხე არ ემუქრებათ? ეკოლოგიზმის ლიმიტები ეკოლოგისტური მოძრაობების აღმასვლა მემარცხენეების ისტორიულ მარცხს ემთხვევა. დროა, ვიკითხოთ, არსებული ეკოლოგიური პოლიტიკა ამ მარცხის სიმპტომი ხომ არ არის. პირველი მნიშვნელოვანი ნაკლოვანება ჩაკირულია ეკოლოგიური კრიზისის გამო კლასობრივი პასუხისმგებლობის გაგებაში. ეკოლოგიური კვალის ანალიზის შესაბამისი ეკოლოგიური პოლიტიკა, ყველა მომხმარებელს ადანაშაულებს ეკოლოგიური კრიზისის გამო. რთულია უყურო, როგორ იმარჯვებს პოლიტიკური სტრატეგია, თუ მის მიერ შემოთავაზებული პრობლემის გადაწყვეტა მოითხოვს მოხმარების კიდევ უფრო მეტად შეზღუდვას იმ კლასისთვის, რომელიც თითქმის ნახევარი საუკუნეა ხელფასის სტაგნაციას ებრძვის. როგორ უნდა მიიზიდოს მშომელები ამგვარმა პოლიტიკამ, თუ მათ მიმართ მისი მთავარი დაპირება უფრო მეტი ეკონომიაა? ეკოლოგიური კვალი წარმოადგენს ანალიზს, სადაც ყველა სახის ზეგავლენას ბუნებაზე შეიძლება მივდიოთ უკან, ორგანიზმებამდე (ადამიანებამდე), რომლებიც არსებობისთვის საჭირო საშუალებებს ბუნებრივი რესურსებისგან იღებს. აკისრებს რა მომხმარებლებს სრულ პასუხისმგებლობას მათი სამომხმარებვლო ზეგავლენის გამო, ეს ხედვა გვერდს უვლის კაპიტალის კრიტიკულ როლს, რომელიც აკონტროლებს საქონლის რაოდენობასაც და სახეობასაც, რომლითაც ბაზარი სავსეა. საწვავი, რომელიც თქვენს ავზში ასხია, ურიცხვი რაოდენობის ადამიანთა ხელში გაივლის, რომლებიც სარგებელს ელიან – ნავთობის მოპოვების ტექნოლოგიური კონსულტანტები, მწარმოებელი კომპანიები, მბურღავი კომპანიები, მილსადენის მწარმოებელი კომპანიები, გაზგასამართი სადგურების ოპერატორები – მაგრამ მთავარი დამნაშავე მაინც მხოლოდ შენ გამოდიხარ, რომელმაც ახლა მანქანა დაქოქე და მავნე ნივთიერებები გამოაფრქვიე? როცა მოხმარებაზე ვსაუბრობთ, ვსაუბრობთ ჯაჭვზე, რომელშიც თითოეულ საქონელს ყავს თავისი მომხმარებელი და ის, ვინც ამითი მოგებას ნახულობს. მთავარი პასუხისმგებლობა უნდა დავაკისროთ მათ, ვინც პროდუქციის წარმოებისგან მოგებას ნახულობს და არა ადამიანებს, რომლებიც უბრალოდ საჭიროებებს იკმაყოფილებენ. ეს არის არა მორალური, არამედ ობიექტური შეფასება იმის, თუ ვინ ფლობს რეალურ ძალაუფლებას სასაქონლო ჯაჭვში. ცხადია, ჩვენ სრულად არ უგულებელვყოფთ იმ შეძლებული მომხმარებლების პასუხისმგებლობას, რომლებიც ყიდულობენ მანქანებს, რომელიც ცოტას წვავს, სტეიკს კვირაში ორჯერ ჭამენ და ბევრს დაფრინავენ. მაგრამ რატომ ვფოკუსირდებით მხოლოდ მათ მოხმარებაზე, როგორც პასუხისმგებლობისა და პოლიტიკის მთავარ ველზე? პირველ რიგში კარგი იქნებოდა გვეკითხა, როგორ გახდნენ ეს მომხმარებლებლები ასეთი შეძლებულები. რატომ არ არის მათი შრომითი საქმიანობა ასეთივე პოლიტიკური კრიტიკისა და წუხილის საგანი? ავიღოთ კლიმატის ცვლილების პრობლემა. რიჩარდ ჰიდის ნაშრომი აჩვენებს, რომ ისტორიული ემისიების 63% ინდუსტრიული რევოლუციიდან მოყოლებული, მოდის 90 კერძო და სახელმწიფო კორპორაციაზე – რასაც ის „ნახშირბადის მთავრებს“ უწოდებს – კაპიტალისტების კლასზე, რომელიც მოიპოვებს წიაღისეულ საწვავს და და ყიდის მას მოგებისთვის. მაგრამ კლიმატის ცვლილებაში კაპიტალისტების პასუხისმგებლობა ბევრად დიდია. არსებობს ინდუსტრიული კაპიტალი, რომელიც დამოკიდებულია წიაღისეული საწვავის მოხმარებაზე – ცემენტი (გლობალური ემისიების 7%-ზეა პასუხისმგებელი), ფოლადი, ქიმიური წარმოება და სხვა ნახშირბად-ინტენსიური წარმოების ფორმები. ენერგეტიკის საინფორმაციო სააგენტოს ცნობით, ინდუსტრიული სექტორი მოიხმარს უფრო მეტ ენერგიას, ვიდრე საბინაო, კომერციული და ტრანსპორტის სექტორები ერთად აღებული. ხოლო თუ ელექტროენერგიის მოხმარების შედეგად გამოყოფილ მავნე ნივთიერებებსაც მივათვლით, ინდუსტრიული სექტორი ყველა სხვას უსწრებს (სოფლის მეურნების ჩათვლით) და მასზე გლობალური ემისიების 31% მოდის. ბევრი სოციალური კრიტიკოსი ამხელა ყურადღებას ქარხნებისა და ინდუსტრიული „წარმოების წერტილების“ მიმართ, უიმედოდ ორთოდოქსულად ჩათვლიდა, მაგრამ კლიმატის ცვლილებასა და სხვა ეკოლოგიურ პრობლემებში მათ ლომის წილი აქვთ. მეორე ნაკლოვანება აკადემიის მხრიდან ცხოვრების წესის პოლიტიკიდან სარჩოს ეკოლოგიაზე ყურადღების გადატანა და მისთვის პრივილეგიების მინიჭებაა. ეს ნაკლებად ეხება იმას, თუ ვინ არის დამნაშავე და უფრო იმას ეხება, თუ ვინ სად ხედავს ავთენტურ ეკოლოგიურ ბრძოლას. აქ პრობლემას წარმოადგენს პოლიტიკური ფოკუსი მარგინალურზე, რომელიც ვერ შექმნის უფრო ფართოდ დაფუძნებულ მოძრაობას. პოლიტიკური ეკოლოგია ფოკუსირებულია გლეხების და ადგილობრივ მკვიდრთა მიერ ჩამორთმევის წინააღმდეგ გაჩაღებულ ბრძოლებზე სოფლად. ნებისმიერი ღირსეული ადამიანი მხარს უჭერს ამ ბრძოლებს სამართლიანობისა და თვითგამორკვევისთვის და ჩვენ ვერ დავაკნინებთ ამ ბრძოლების მნიშვნელობას. ჩემი კითხვა ის არის, როგორ შეუძლია ამ ბრძოლებს ისეთი სოციალური ძალაუფლების შექმნა, რომელიც შეაჩერებდა ჩამორთმევასა და დაბინძურებაზე მთავარ პასუხისმგებელს – კაპიტალს. კაპიტალიზმის მთავარი მახასიათებელი ის არის, რომ ადამიანების უმეტესობა უკვე დაშორებულია ცხოვრების ბუნებრივ პირობებს, ხოლო ისინი, ვინც ჯერ კიდევ არ არიან დაშორებული, სისტემისთვის მარგინალებად რჩებიან. ბუნებრივი რესურსებისგან საარსებო საშუალებების უშუალოდ მიმღებთა ეკოლოგიური პოლიტიკის მთავარ საყრდენად მონიშვნით, ძალიან იზღუდება ის პოლიტიკური ბაზისი, რომელზეც ეკოლოგიური მოძრაობა უნდა დაშენდეს. სრულიად ლეგიტიმურია სტრატეგიული შეკითხვის დასმა ეკოლოგიური სამართლიანობის მოძრაობის წარმატებულობის შესახებ. საინტერესო იქნება, დავაკვირდეთ ზოგიერთი, მოძრაობაში ჩართული მკვლევრის რეფლექსიას ამ საკითხზე. კლინტონის ისტორიული განკარგულების გამოცემის შემდეგ, ბენჯამინ გოლდმანი – ტოქსიკური ნარჩენებისა და რასის შესახებ ანგარიშის მონაცემების ანალიტიკოსი – ამბობდა, რომ ეკოლოგიური სამართლიანობის მოძრაობის რეალური ძალა ჰგავდა „ქინქლს სპილოს ზურგზე“. მან განაახლა 1987 წლის მონაცემები და დაასკვნა, რომ „საკითხისადმი გაზრდილი ინტერესის მიუხედავად, ამჟამად აშშ-ს ფერადკანიანი მოსახლეობის კიდევ უფრო მეტი რაოდენობა ცხოვრობს ისეთ ადგილებში, სადაც ტოქსიკური ნარჩენების გადამუშავების კომერციული დაწესებულებებია, ვიდრე ათწლეულების წინ“. 25 წლის შემდეგ, პულიდო, კოჰლი და კოტონი იგივე დასკვნამდე მივიდნენ და ფრთხილად ალაპარაკდნენ ეკოლოგიური სამართლიანობის მოძრაობის ჩავარდნაზე. მათი კატეგორიული მტკიცებით „ღარიბთა და ფერადკანიანთა დასახლებები კვლავაც სრულიად დაუცველები არიან ეკოლოგიური ზიანის მიმართ“. გოლდმანისთვის ეკოლოგიური სამართლიანობის მოძრაბამ გამოტოვა პოლიტიკური მარცხის უფრო ფართო კონტექსტი: „მაშინ როცა პროგრესული ძალები ეკოლოგიური სამართლიანობის მოძრაობის გაჩენას ზეიმობდნენ, ჩვენ მოწმენი ვიყავით უთანასწორობის ყველაზე ძლიერი გაღრმავების პერიოდის და საბოლოო ჯამში ტრანსნაციონალური კაპიტალიზმის ტრიუმფის, რამაც კიდევ უფრო გააძლიერა მათი ძალაუფლება, შანსები და გლობალური თავისუფლებები“. გოლდმანი ასკვნის, რომ კორპორატიული ძალაუფლებისთვის წინააღმდეგობის გასაწევად, ეკოლოგიური სამართლიანობის მოძრაობამ უნდა „გააფართოვოს მისი სახალხო შემადგენელი და მოიცვას მეტი სხვადასხვა ინტერესი“. თუმცა, ბევრი მემარცხენესთვის, ეკოლოგიური სამართლიანობის მოძრაობის მიმზიდველობა სწორედ ისაა, რომ ის წარმოადგენს ღატაკთა და მაგინალიზებულთა ბრძოლას კაპიტალისტურ საზოგადოებაში. კვლავ გავიმეორებ, რომ ეს ბრძოლები ძალიან მნიშვნელოვანია და ისინი არ უნდა უგულებელვყოთ. მაგრამ იმისთვის, რომ ეკოლოგიური სამართლიანობისთვის ბრძოლამ გაიმარჯვოს, მან უნდა იპოვოს გზა უფრო ფართო ეკოლოგიური მოძრაობის შესაქმნელად, რომელსაც შეეძლება მოერიოს კორპორაციებს – ეკოლოგიური პრობლემების მთავარ შემოქმედებს. ჩვენ მიდრეკილები ვართ, მსგავსი ბრძოლების მორალური სისწორე დავადასტუროთ, მაგრამ იშვიათად ვსვამთ სტრატეგიულ კითხვას, როგორ უნდა შეძლონ მათ ისეთი ძალაუფლების შექმნა, რომ არსებული სიტუაცია დაძლიონ. პულიდო და სხვები აყენებენ სახელმწიფოს საკითხს. სახელმწიფო ცარიელი სიტყვებით პასუხობს ეკოლოგიურ წუხილს, ხოლო საქმით ვერ უზრუნველყოფს რეგულაციების რეალურ მოქმედებას, რომელმაც ხალხის ცხოვრება უნდა გააუმჯობესოს. ისინი უფრო კონფრონტაციულ სტრატეგიას ემხრობიან: სახელმწიფოში მოწინააღმდეგე უნდა დავინახოთ და არა პარტნიორი. არავითარი პატივისცემა, აღიარება და ჩართულობა. ჯოჯოხეთი უნდა მოვუწყოთ როგორც დამბინძურებლებს, ასევე მათ მფარველ სახელმწიფო დაწესებულებებს. სახელმწიფოს ნეოლიბერალური მიტაცების (და ტრამპის) პირობებში ეს ცხადია, სწორი სტრატეგიაა. მაგრამ გრძელვადიან პერსპექტივაში, ეკოლოგიური სამართლიანობის მოძრაობამ უნდა იფიქროს უფრო ფართო სტრატეგიაზე, რომელიც ჩამოაყალიბებს სახალხო მემარცხენე ხელისუფლებას სახელმწიფოს შიგნით. ხოლო ასეთ პოლიტიკას დაჭირდება, რომ გაცდეს მარგინალობას და მოიცვას ის, რასაც გოლდმანი „სხვადასხვა ინტერესებს“ უწოდებს. რომ შევაჯამოთ, ცხოვრების წესის ეკოლოგიზმიც და მისი განშტოება სარჩოს ეკოლოგიზმიც გაჩნდა მაშინ, როცა კაპიტალის მიერ გარემოსთვის ზიანის მიყენება ფართოვდებოდა და ეკოლოგიური კრიზისი ღრმავდებოდა. მათი პოლიტიკური სტრატეგიები არაეფექტურია. ჩვენ ახლა დავუბრუნდებით ამ არაეფექტურობის დიაგნოსტირებას უფრო მკაფიო ისტორიული და კლასობრივი ტერმინებით. ნაწილი 2. „გადაჭარბება“: ეკოლოგიზმის კლასობრივი საფუძველი ეკოლოგიური მოძრაობა გაჩნდა 1960-ან და 1970-ან წლებში, კრიზისისა და რესტრუქტურიზაციის პერიოდში. თუ ადრე ანტიკაპიტალიზმი ისტორიულად ებრძოდა უთანასწორობასა და სიღარიბეს, 1970-ანი წლებისთვის როგორც მემარცხენე, ისე მემარჯვენე კომენტატორები შეთანხმდნენ, რომ კაპიტალიზმი წააწყდა ახალ პრობლემას: სიჭარბეს. ჩვენ უბრალოდ ზედმეტად ბევრი რამ გვქონდა. მოხმარების დონის ზრდა – მუშათა კლასის გამარჯვებების შედეგი – პრობლემა გახდა. 70-ანების შუაში, ახალგაზრდა ალან გრინსპანი ამტკიცებდა, რომ ეკონომიკური კრიზისი სათავეს იღებდა „ამბიციური“ სოციალური მოლოდინებიდან: „მთავრობებმა ამოცანად დაისახეს სოციალური უთანასწორობის შემცირება შინ და გარეთ და ცხოვრების მუდმივად მზარდი სტანდარტის დამკვიდრება. მორალური და სოციალური გამართლებულობის მიუხედავად, ეს ამოცანები ეკონომიკური თვალსაზრისით ზედმეტად ამბიციური აღმოჩნდა – მისაღწევი მიზნის ნაწილშიც და იმ მოლოდინების თვალსაზრისითად, რომელიც ხალხში გააჩინეს“. გრინსპანი მოუწოდებდა, რომ ხალხს ეს მოლოდინები უნდა შეეცვალა „უფრო რეალისტურით“ , რომლის თანახმადაც „ შემოსავლის დონე დაიკლებდა, ხოლო ცხოვრების სტანდარტის შესაძლო ზრდა შემცირდებოდა“. საზოგადოებას „გადაჭარბებული“ მოლოდინი შეექმნა. გამოსავალი? – მკაცრი ეკონომია. განსხვავებული პოლიტიკური პერსპექტივიდან, „ახალი მემარცხენეების“ დიდმა ნაწილმა თავისი კრიტიკა ასევე მიმართა მომხმარებელი საზოგადოების მიმართ (მაგალითად, ჰერბერტ მარკუზე, გი დებორი). გი დებორი ამტკიცებდა რომ საქონელმა „შეძლო სოციალური ცხოვრების სრული კოლონიზაცია“. კრიტიკული თეორეტიკოსის უილიამ ლეისის თქმით, მომხმარებლური ცხოვრების წესი არ აკმაყოფილებდა ფუნდამენტურ ადამიანურ საჭიროებებს: „ეს წყობა აყალიბებს ცხოვრების წესს, რომელიც დამოკიდებულია მატერიალური სიკეთეების უსასრულოდ მზარდ მოხმარებაზე და რომელშიც ინდივიდებს არასწორად ესმით საკუთარი საჭიროებების ბუნება“. კრისტოფერ ლეში დაცინოდა ამერიკულ „მოხმარების კულტს“ და „საქონლის პროპაგანდას“, რამაც პირდაპირი გავლენა იქონია პრეზიდენტ ჯიმი კარტერის ე.წ. „საგონებელში ჩავარდნილის სიტყვაზე“, რომელშიც მან თქვა, რომ ამერიკელები „მიდრეკილები არიან საკუთარ სურვილებს დამორჩილებისა და მოხმარებისკენ“. ბევრი იზიარებს, რომ ამ სიტყვამ, რომელიც ამერიკელებს მასშატბის შემცირებისკენ მოუწოდებდა, ნიადაგი მოუმზადა რეიგანის მოსვლას. სიჭარბის ეს კრიტიკა დაემთხვა იმ დროს, როცა ამერიკელი მშრომელების მდგომარეობა უარესდებოდა. როგორც ისტორიკოსი დენიელ ჰოროვიცი ამბობს, „ამერიკელთა უმეტესობამ გამოცადა (1970-ანებში) ეკონომიკური ტკივილი. ამერიკული ოჯახების უმეტესობამ თავის თავზე გამოცადა რეალური შემოსავლის შემცირება“. საზოგადოებრივი აზრის გამოკითხვები აჩვენებდა, რომ გაძვირებული ცხოვრება ნომერ პირველი პრობლემა გახდა ამერიკელებისთვის. იმ დროს, როცა მუშათა კლასი იბრძოდა საბაზისო მოთხოვნების დასაკმაყოფილებლად, მარცხნიდან თუ მარჯვნიდან მას ეუბნებოდნენ, რომ მათ უკვე ზედმეტად ბევრი ქონდათ. როცა მთელი ქვეყნის გრინსპანებმა გაიმარჯვეს, საღი აზრი გახდა ის, რომ „მეტი უნდა გაკეთდეს ნაკლები დანახარჯით“. შემცირების დრო დადგა – მთავრობის ხარჯების, პროფკავშირებისგან მიღებული ხეირისა და ოჯახების ბიუჯეტის. სიჭარბისა და ჭარბმოხმარების კრიტიკა სრულყოფილად დაემთხვა ეკოლოგიური მოძრაობის აღმასვლას. გრინსპანის მსგავსად, რომის კლუბის 1972 წლის ზრდის ლიმიტები აანონსებდა ახალ რეალობას, რომელსაც საზოგადოება უნდა დაჰყოლოდა: „ადამიანი იძულებულია ანგარიში გაუწიოს მისი პლანეტის შეზღუდულ შესაძლებლობებს“. პოლ ერლიხი თავიდან უხეში მალთუზიანიზმის მესაყვირე იყო (მაგ. წიგნი პოპულაციის ბომბი), თუმცა რამოდენიმე წლის შემდეგ, 1974 წელს მან და მისმა ცოლმა გამოაქვეყნეს წიგნი სახელწოდებით სიჭარბის (ან სიუხვის) დასასრული, რომელშიც ამტკიცებდნენ, რომ მასობრივი მოხმარების საზოგადოებამ გადაამეტა მის მატერიალურ ბაზისს. ერთერთი ყველაზე პოპულარული ტექსტი იყო უილიამ კატონის გადაჭარბება, რომელიც ხსნიდა, რომ ადამიანის მიერ რესურსების გამოყენებამ გადააჭარბა დედამიწის შესაძლებლობებს და რომ მასობრივი კვდომა გარდაუვალია. ეკოლოგისტური პოლიტიკა აყვავდა და გაფართოვდა ნეოლიბერალური შეზღუდვების პერიოდში. ის ჩაეწერა იმაში, რასაც ლეი ფილიპსი „მკაცრი ეკონომიის ეკოლოგიას“ უწოდებს – ლიმიტების, მოხმარების შემცირების , ზეგავლენის შემცირების პოლიტიკას – შეამცირე, ხელახლა გამოიყენე, გადაამუშავე. სწორედ ეს არის კონტექსტი, საიდანაც იღებს სათავეს კლასისა და ეკოლოგიური პოლიტიკის უცნაური განცალკევება. „ახალმა სოციალურმა მოძრაობამ“, ეკოლოგიზმმა, უარყო პოლიტიკა, რომელიც მატერიალური ინტერესებიდან ამოდის, როგორც მომხმარებელი საზოგადოების ფუყე მატერიალიზმი. თუ კლასობრივი პოლიტიკა ყოველთვის გულისხმობდა ხედვას ზრდადი საერთო სიკეთის შესახებ, ეკოლოგიური პოლიტიკა მომჭირნეობის პოლიტიკად იქცა. ანდრე გორცმა ჩამოაყალიბა მომჭირნეობაზე დაფუძნებული ეკოსოციალისტური მოსაზრება: „ერთადერთი გზა, რომ უკეთესად ვიხოვროთ, არის ის, რომ ვაწარმოოთ ნაკლები, მოვიხმაროთ ნაკლები, ვიმუშავოთ ნაკლები, ვიცხოვროთ სხვაგვარად“. წლების განმავლობაში კლასს და ეკოლოგიურ პოლიტიკას მუდმივად აპირისპირებდნენ „ სამუშაო ადგილები ეკოლოგიის წინააღმდეგ“ ტიპის დებატებში. სწორედ მუშათა კლასის წარმომადგენელი ტყის მჭრელები ეწინააღმდეგებოდნენ კოპლებიანი ბუების დაცვას ანდა ორაგულის გამრავლებას მდინარე კოლუმბიაში. როგორც რიჩარდ უაიტი ამბობს, მანქანაზე გასაკრავი სტიკერი „ეკოლოგისტი ხარ თუ შრომობ რომ იცხოვრო?“ სოფლის მუშათა კლასში გახდა პოპულარული. არა მხოლოდ მუშათა კლასის წარმომადგენლები იყვნენ მტრულად განწყობილები ეკოლოგიზმის მიმართ, არამედ პირიქითაც – მწვანე პოლიტიკის მიმდევრები ასევე ადანაშაულებდნენ პრივილეგირებულ მშრომელებს მოხმარებაში. რუდოლფ ბარომ, გერმანიის მწვანეთა პარტიის წევრმა პირდაპირ განაცხადა: „მუშათა კლასი აქ (დასავლეთში), არის ყველაზე მდიდარი დაბალი კლასი მსოფლიოში… უნდა ვთქვა, რომ მეტროპოლიის მუშათა კლასი არის ყველაზე უარესი ექსპლუატატორთა კლასი მსოფლიოში“. ბევრი ეკო-მემარცხენე დღესაც მოუწოდებს მომჭირნეობის პოლიტიკისკენ. 2018 წელს ნიუ ლეფთ რევიუმ გამოაქვეყნა ტროი ვეტესის წერილი, რომელიც მკაცრი ეკონომიისკენ მოუწოდებდა – ან როგორც თავად ავტორი იტყოდა „ეგალიტარული ეკო-ეკონომიისკენ“ , რომლის მიზანია თანაბრად გაანაწილოს ცოტა. წერილი ასევე მოუწოდებდა პლანეტის ნახევრის ველურ ბუნებად გადაქცევისკენ – ეს იდეა ავტორმა სოციობიოლოგ ე.ო. ვილსონისგან ისესხა – უნივერსალური ვეგანიზმისკენ და პლანეტის ერთ სულ მოსახლეზე ენერგიის ნორმირების აბსტრაქტული იდეისკენ. ეკო-მემარცხენეების ალბათ ერთერთი ყველაზე პოპულარული მიმართულება „შემცირების“ (ან ანტი-ზრდის) პროგრამაა, რომელიც ერთერთ ბოლო კრებულში განმარტებულია, როგორც „ წარმოებისა და მოხმარების სამართლიანი შემცირება, რომელიც თავის მხრივ შეამცირებს საზოგადოების მხრიდან ენერგიისა და ნედლეულის მოხმარებას“. შემცირების მომხრეები ირწმუნებიან, რომ ეს არ არის „მცირედით დაკმაყოფილების“ პოლიტიკა, არამედ ისინი მოუწოდებენ მცირედის გადანაწილებისკენ და არამატერიალური რესურსების – დროის და ურთიერთობების გაზრდისკენ. ამ პროგრამის გატაცებას მატერიალური წარმოების ეფექტურობითა და მშპს ზრდით – რომელიც თავის მხრივ სტატისტიკური კოსტრუქტია იმის დასაფარად, ვინ იღებს სარგებელს კაპიტალისტური ეკონომიკის ზრდით – მხედველობიდან გამორჩება ის, რომ კაპიტალისტურ საზოგადოებებში ადამიანების სრულ უმრავლესობას მატერიალური დანაკლისი აქვს. უმრავლესობისთვის ნეოლიბერალური პერიოდის გამოცდილება გულისხმობს ხელფასების სტაგნაციას, მზარდ გავალიანებას, დასაქმების გარანტიის შემცირებას და უფრო ხანგრძლივ სამუშაო დღეს. მთელი პოლიტიკური პროგრამის შემცირებაზე ფოკუსირებით, ამ პროგრამას მცირე შანსი აქვს ნეოლიბერალური მკაცრი ეკონომიით შეჭირვებული მშრომელების სრული უმრავლესობის საჭიროებებზე ილაპარაკოს. კლასობრივი ანალიზი საზოგადოებას ჯამურად კი არ უნდა განიხილავდეს (და არა იმას, მას ეკონომიკური ზრდა ჭირდება თუ შემცირება), არამედ კონფლიქტური კლასების გავლით, სადაც ცოტას აქვს ძალიან ბევრი და ბევრს აქვს ძალიან ცოტა. რას აჩვენებს ეკოლოგიისა და მცირედის პოლიტიკის ურთიერთკავშირი? ზოგიერთის აზრით, მათ საერთო ის აქვთ, რომ ორივე წარმოიშვა სპეციფიკური კლასობრივი ფორმაციიდან, რომელიც ზემოთ ვახსენე – „პროფესიონალ-მენეჯერიალური კლასი“ და რომელსაც შემდეგში სიმარტივისთვის პროფესიონალთა კლასს ვუწოდებ. ეს კლასი მკვეთრად გაიზარდა მეორე მსოფლიო ომის შემდგომ პერიოდში, უმაღლესი განათლების დრამატულ გაფართოვებასთან ერთად. სწორედ რადიკალური სწავლულები, ბუნების მეცნიერები, არამომგებიანი მენეჯერები, ჟურნალისტები და სხვა პროფესიონალები არიან ისინი, ვინც თანამედროვე ცხოვრების წესს ადანაშაულებენ ეკოლოგიურ კრიზისში. ბედის ირონიით, სწორედ მათი მეტნაკლებად უზრუნველყოფილი ცხოვრება ბადებს დანაშაულის განცდას, რომ ეკოლოგიური კრიზისი „ყველა ჩვენგანის“ ბრალია . პროფესიონალთა კლასი: ცოდნა ეკოლოგიური კრიზისის შესახებ 1976 წელს ბარბარა და ჯონ ერენრაიხების მიერ შემოთავაზებული წინააღმდეგობრივი კონცეპტი „პროფესიონალ-მენეჯერიალური კლასი“ წარმოადგენდა მცდელობას, მხედველობიდან არ გამორჩენოდათ ე.წ. თეთრსაყელოიანთა დრამატული მატება მზარდად პოსტინდუსტრიულ ეკონომიკაში. ერთი მხრივ ისინი ცდილობდნენ დაეფიქსირებინათ „საშუალო კლასის რადიკალიზმის“ როლი „ახალი მემარცხენე“ პოლიტიკის ფორმირებაში, რომელიც იმ დროს თვალსაჩინო იყო. მათი აზრით „უმაღლესი განათლების არნახულმა გაფართოვებამ“ შექმნა „ხელფასზე მომუშავეთა ახალი სტრატა, რომლის უგულებელყოფა შეუძლებელი იყო მარქსისტებისთვის“. მათ სათავე დაუდეს დებატებს მარქსისტებს შორის, თუ როგორ უნდა მომხდარიყო ასეთი „ცოდნის მშრომელების“ კლასობრივი მიკუთვნებულობის თეორეტიზება. ფაქტმა, რომ ისინი არ ფლობენ წარმოების საშუალებებს და ხელფასით ან გამომუშავებული ფულით ცხოვრობენ, ანდრე გორცს და სერჟ მალეს ათქმევინა, რომ ისინი „ახალი მუშათა კლასია“. ნიკოს პულანზასი მათ „ახალ წვრილ ბურჟუაზიას“ უწოდებდა, რჩებოდა რა ფიზიკურ და გონებრივ შრომას შორის ტრადიციული დაყოფის ერთგული. ერიკ ოლინ რაიტი ფიქრობდა, რომ ჩვენ თვალი უნდა გავუსწოროთ ბევრი პროფესიული საქმიანობის „წინააღმდეგობრივ კლასობრივ მიკუთვნებულობას“, იმის მიუხედავად, როგორ მოვახერხებთ მათ თეორეტიზებას, მთავარი ის არის, რომ პროფესიონალთა კლასი საზოგადოების უმცირესობაა. კიმ მუდის დათვლით აშშ-ში პროფესიონალები დასაქმებული მოსახლეობის 22% შეადგენენ (კიდევ 14%-ს ის „მენეჯერთა“ კლასს მიაკუთვნებს). მისი მტკიცებით მთლიანად მუშათა კლასი მოსახლეობის 63%-ა. ჩემი მიზანი არ არის ამ თეორიული დებატების საბოლოო გადაწყვეტა. ჩემი მიზანია ხაზი გავუსვა ცოდნისა და უფრო ფართოდ, განათლების მნიშვნელობას პროფესიონალთა კლასის ცხოვრებისთვის. პულანზასი ამ საკითხს სწორედ განათლების და „კარიერის“ შექმნის თვალსაზრისით უყურებდა: „განათლების დონეების როლი ბევრად მნიშვნელოვანია ახალი წვრილი ბურჟუაზიის შიგნით ცირკულაციისთვის (აგენტების წინ წასაწევად, მათი კარიერისთვის და ა.შ.) , ვიდრე მუშათა კლასისთვის“. განათლების ცენზის ცენტრალურობა ნიშნავს, რომ პროფესიონალთა კლასი არა მხოლოდ ეწერება „მერიტოკრატიის“ მითში, არამედ გარემოზე გავლენის ინდივიდუალიზებულ შესაძლებლობასაც ამაღლებს. იქნება ეს „კარიერული“ წინსვლა, თუ შენი ნახშირბადის კვალის ვირტუოზულად შემცირება. განათლების ცენზი და დონე მხოლოდ პროფესიონალთა კლასის ცხოვრებისეული გამოცდილებისთვის როდია ცენტრალური, არამედ ასევე უზრუნველყოფს „საშუალო კლასის“ ცხოვრების ბილეთს – მანქანით, სახლით, შვილებით და ფინანსური დაცულობით. ესწრაფვის რა საშუალო კლასის დაცულობის ამ ბანალურ ასპექტებს, პროფესიონალთა კლასი იმავდროულად მათგან შეურაცხყოფილი და დამცირებულია. სწორედ ელიტური განათლების წყალობით, პროფესინალთა კლასის ბევრი წარმომადგენელი იწყებს ფიქრს გაუცხოებასა და განადგურებაზე, რომელიც მასობრივი მოხმარების საზოგადოებისთვისაა დამახასიათებელი. დანაშაულის ეს შინაგანი განცდა ხშირად უდევს საფუძვლად პროფესიონალთა კლასის პოლიტიკას. ეკოლოგიური პოლიტიკა სწორედ პროფესიონალთა კლასიდან იღებს სათავეს. 1960 წლისთვის ეკოლოგიურმა მოძრაობამ შემოგვთავაზა არა მხოლოდ სპეციფიური პოლიტიკა ეკოლოგიური კრიზისის წინააღმდეგ, არამედ კრიტიკის წესიც, რომელმაც ბრძოლის ცენტრში ცოდნა და მეცნიერება მოათავსა. დღეს კლიმატური პოლიტიკა სწორედ ასეა წარმოდგენილი – როგორც ბრძოლა მათ შორის ვისაც „სჯერა“ (ან სწამს) მეცნიერების და ვინც მეცნიერებას „უარყოფს“. ამის ისტორიული ფესვები აქვს, რამდენადაც ეკოლოგიური მოძრაობა სამეცნიერო ცოდნას ყოველთვის ათავსებდა ეკოლოგიური პოლიტიკის შუაგულში. 1972 წელს ჟურნალმა ეკოლოგისტმა გამოაქვეყნა სტატია სათაურით „გადარჩენის გეგმა“, რომელმაც გამოაცხადა ახალი სპეციფიკური პოლიტიკის შესახებ, რომელიც დაეფუძნებოდა ცენზის მქონე ავტორიტეტებს: “ეს დოკუმენტი შეიმუშავა ადამიანების მცირე ჯგუფმა, რომელთაგან უკლებლივ ყველა პროფესიონალურადაა ჩართული გლობალური ეკოლოგიური პრობლემების შესწავლაში“. უფრო ცნობილი ზრდის ლიმიტები პოლიტიკის იგივე ხედვას ავითარებდა – მხოლოდ მკვლევართა გუნდს შეუძლია შეისწავლოს და შესაბამისად, იცოდეს ეკოლოგიური კრიზისის ნამდვილი მასშტაბი. წინასიტყვაობაში ვკითხულობთ: „ადამიანის რთული მდგომარეობის მიზეზი ის არის, რომ მას შეუძლია პრობლემის აღქმა, მაგრამ არსებითი ცოდნის და უნარების მიუხედავად, მას არ ესმის ამ პრობლემის წარმოშობის მიზეზები, მნიშვნელობა და მისი მრავალი კომპონენტის ურთიერთკავშირი და შესაბამისად, სათანადო რეაგირებაც არ შეუძლია“. ამგვარი ეკოლოგიური ცოდნის სისტემის ცენტრალური პრინციპი არის რელატიური ანალიზი, ანდა მტკიცება, რომ (როგორც ბარი კომონერი იტყოდა) „ყველაფერი ყველაფერთან კავშირშია“. თუ ადრე ეკოლოგიური კვლევები მიზნად მხოლოდ იმას ისახავდა, რომ არა-ადამიანურ ორგანიზმებს შორის კავშირი შეესწავლა, ეკოლოგიური მოძრაობა დაეფუძნა მტკიცებას, რომ ადამიანები უნდა შევისწავლოთ მათ ღრმა ურთიერთკავშირში ბუნების სამყაროსთან. 1970-ანების კლასიკური ეკოლოგიური ტექსტი, უილიამ ოპულსის ეკოლოგია და უკმარობის პოლიტიკა კარგად გადმოსცემს „ჩვენი ცხოვრების წესის“ ეკოლოგიური კრიტიკის არსს: „…იმის გამო, რომ ადამიანმა არ იცის, როგორც მუშაობს ბუნება, მისი მოქმედება განსაკუთრებულად დამანგრეველია… ჩვენ უნდა ვისწავლოთ ბუნებასთან თანამშრომლობა და მივიღოთ საბაზისო ეკოლოგიური კომპრომისები ბუნების დაცვასა და წარმოებას შორის… ეს კი აუცილებლად მოითხოვს მნიშვნელოვან ცვლილებებს ჩვენს ცხოვრებაში… ეკოლოგიურ ლიმიტებთან დაკავშირებით ძირითადი გზავნილი შემდეგი უნდა იყოს: ბიოსფეროს შეუძლია მხოლოდ იმდენის მიღება, რამოდენიც მოცემაც შეუძლია და ეს შეიძლება იმაზე ცოტა იყოს, ვიდრე ჩვენ გვსურს… ჩვენ რომ გვცოდნოდა ბიოსფეროზე ჩვენი ზეგავლენის სიღრმის შესახებ, მაშინ გვექნებოდა იმის ცოდნაც, რომ საჭიროა ლიმიტები“. „ჩვენს ცხოვრებაზე“ ფოკუსით ცხადი ხდება, მისი აზრით რას მიემართება ლიმიტები: მომხმარებლურ ცხოვრების წესს. რელატიურობაზე დაფუძნებულ პოლიტიკას შეეძლო, ადვილად მიემართა უკმაყოფილება დამნაშავეებისკენ კაპიტალისტების კლასში, რომლებიც აკონტროლებენ წარმოების პროცესს. ანალიზის ასეთი ფორმა მიგვიყვანდა კონფლიქტზე დამყარებულ პოლიტიკამდე და კაპიტალისტებსა და საზოგადოებას შორის ანტაგონიზმამდე ეკოლოგიურ საკითხებთან დაკავშირებით. თუმცა, ცოდნა, რომელიც ასოცირებულია „ურთიერთდამოკიდებულების“ ეკოლოგიასთან, ამ მიმართულებით არ მოძრაობს. რელატიურ ეკოლოგიურ ცოდნას პირდაპირ მივყავართ ეკოლოგიური ნაკვალევის ანალიზამდე, რომელიც ზემოთ განვიხილე. ეს შემობრუნება ცხოვრების წესისა და დანაშაულის გრძნობისკენ, კარგად ეხამება ბიზნესის მცდელობებს, შეარბილოს ეკოლოგიური მოძრაობის შედარებით რადიკალური გამოვლინებები. სუფთა ჰაერისა და წყლის აქტების გამო რეგულაციების გამოწვევის წინაშე მდგარმა კორპორაციებმა – და ასევე ხალხში ფართოდ გავრცელებული აზრის გამო, რომ ეკოლოგიურ კრიზისს ბიზნესი იწვევს – დაიწყეს მასობრივი კამპანიები საკუთარი იმიჯის „გასამწვანებლად“. ისტორიკოსი ჯო კონლი ამბობს, ამ კამპანიების მიზანი იყო ერთის მხრივ გარემოზე მავნე ზემოქმედების შესახებ კრიტიკის არეკვლა და ახალი ეკოლოგიური კანონების მიღების პრევენცია, ხოლო მეორე მხრივ ეკოლოგიურად შეგნებულ (ან ეკოლოგიური ცნობიერების მქონე) მომხმარებლებს შორის ბაზრის გაფართოვება. უფრო მეტიც, ზოგი კორპორაცია აქტიურად ავრცელებდა აზრს, რომ ეკოლოგიის დაცვა ინდივიდუალური მომხმარებლების პასუხისმგებლობაა და არა ინდუსტრიის. მაგ. მომხმარებლის პირადი პასუხისმგებლობის ალბათ ყველაზე ნათელი გამოხატულებაა გადამუშავება. ისტორიკოსი ტედ შტეინბერგი ყვება, როგორ ჩააგდეს ნაციონალური კანონი ბოთლების შესახებ ინდუსტრიულმა ჯგუფებმა მაგ. ლუდისა და უალკოჰოლო სასმელების კომპანიებმა ალუმინისა და პლასტიკატის მწარმოებლებთან ერთად. ისინი ამჯობინებდნენ საჯარო მუნიციპალურ გადამუშავების პროგრამებს, რომელიც ნარჩენების დახარისხებისას ცალკეულ შინამეურნეობებს აკისრებს პასუხისმგებლობას. უფრო უარესი – ისინი აქტიურად პროპაგირებდნენ აზრს, რომ ინდივიდუალური მომხმარებლები თავად არიან დაბინძურების მთავარი წყარო. მას მოყავს ციტატა ამერიკის პლასტიკატის საბჭოს განცხადებიდან: „თუ მე ვყიდულობ პროდუქტს, მე დამბინძურებელი ვარ. მე პასუხისმგებელი უნდა ვიყო პარკის უტილიზაციაზე“. ეს არის „ეკოლოგიური კვალის“ ლოგიკა, პლასტიკატის ბოთლებზე გადატანილი. პულანზასი ამტკიცებდა, რომ პროფესიონალთა კლასს – ან „ახალ წვრილ ბურჟუაზიას“ – შეუძლია იმოძრაოს ბურჟუაზიულ და პროლეტარულ პოზიციებს შორის. „ამ წვრილბურჯუაზიულ ჯგუფებს შეუძლიათ იქანაონ კონოინქტურის მიხედვით, ხანდახან დროის მოკლე მონაკვეთშიც, პროლეტარულიდან ბურჟუაზიულ პოზიციაზე და პირიქით“. მე ვაჩვენებდი, რომ პროფესიონალთა კლასის დიდი ნაწილი ადაპტირებდა იმ სტრატეგიებს, რომლებიც შეესაბამება ათწლეულების განმავლობაში კაპიტალის დაჟინებულ სწრაფვას მკაცრი ეკონომიისკენ. მაგრამ პულანზასი ამტკიცებს, რომ „ეს პოზიცია არ უნდა გავიგოთ, როგორც წვრილი ბურჟუაზიის ბუნებრივი ან არსებითი თვისება, არამედ ეს დამოკიდებულია მის მდგომარეობაზე კლასობრივ ბრძოლაში“. როგორ შეიძლება გამოიყურებოდეს ეკოლოგიური პოლიტიკა მუშათა კლასის პერსპექტივიდან, სოციალისტური პოლიტიკის აღორძინებისა და მუშათა კლასის ბრძოლის აღმავლობის პერიოდში? ნაწილი3. მუშათა კლასის ეკოლოგიური პოლიტიკა იმისთვის, რომ ეკოლოგიური მოძრაობა გასცდეს პროფესიონალთა კლასს და მუშათა კლასში იპოვოს დასაყრდენი, ის უნდა დაემშვიდობოს ეკონომიის იდეას, სირცხვილს (შერცხვენას) და ინდივიდუალურ გადაწყვეტებს. მან აღარ უნდა დაუთმოს ამხელა ყურადღება სამეცნიერო ცოდნასაც (მის მიმართ ნდობას და უნდობლობას). ის უნდა მობილიზდეს ეკოლოგიურად სასიკეთო პოლიტიკის ირგვლივ, რომელიც გაითვალისწინებს მუშათა კლასის უმეტესობის მატერიალურ ინტერესებს, რომელიც ჩაფლულია სახელფასო სტაგნაციაში, ვალსა და დაუცველ შრომაში. მუშათა კლასის ეკოლოგიური პროგრამა უნდა ფოკუსირდეს ანტი-ეკონომიურ პოლიტიკაზე. ადამიანი ეკოლოგიური არსებაა, რომელსაც გააჩნია საბაზისო საჭიროებები, საკუთარი ცხოვრების კვლავწარმოებისთვის (საკვები, ენერგია, საცხოვრებელი, ჯანდაცვა, სიყვარული, მოცალეობა). ამ საჭიროებების დასაკმაყოფილებლად პროლეტარიატი დამოკიდებულია ფულსა და საქონელზე, (ხოლო უზარმაზარ მასებს არც მიუწვდებათ ხელი მათზე) რაც მას მუდმივად სტრესში აცხოვრებს. ნაცვლად იმისა, რომ ეს საჭიროებები დავინახოთ, როგორც „ნაკვალევის“ წყარო, რომელიც უნდა შემცირდეს, ჩვენ თვალი უნდა გავუსწოროთ იმას, რომ კაპიტალისტურ საზოგადოებაში ადამიანთა უმეტესობას სჭირდება მეტი ხელმისაწვდომობა სასიცოცხლოდ აუცილებელ საჭიროებებზე. იმისთვის, რომ ეს განხორციელდეს პოლიტიკურად, ჩვენ უნდა ავუხსნათ, როგორც შეიძლება ადამიანური საჭიროებები ერთმანეთს კვეთდეს ეკოლოგიური პრინციპის გავლით. ალექსანდრია ოკასიო-კორტესი, მოძრაობა განთიადი და „ახალი კონსენსუსის“ მსგავსი მემარცხენე ორგანიზაციები გაერთიანდნენ „ახალი მწვანე შეთანხმების“ გარშემო, რომელიც ამგვარი მუშათა კლასის ეკოლოგიური პოლიტიკის შექმნას ცდილობს. ოკაზიო კორტესისა და სენატორ ედ მარკის მიერ შეთავაზებული არასავალდებულო რეზოლუცია სწორედ მუშათა კლასის ინტერესებს და უთანასწორობას ათავსებს პრობლემის ცენტრში. რეზოლუცია ითვალისწინებს ყველა ტექნიკურ პირობას, რაც დეკარბონიზაციის პროგრამას სჭირდება, მაგრამ ამერიკელ ხალხს ასევე სთავაზობს „ სამუშაოს ოჯახისთვის სამყოფი შემოსავლით, ადეკვატური საოჯახო და სამედიცინო შვებულებით, ანაზღაურებული შვებულებით და საპენსიო უზრუნველყოფით“. ბევრმა ცენტრისტმა ლიბერალმა გააკრიტიკა ახალი მწვანე შეთანხმება იმიტომ, რომ ის მეტ ყურადღებას უთმობს ფართო მოთხოვნებს, მაგალითად „ჯანდაცვა ყველასთვის“ და გარანტირებული ფედერალური სამუშაო, მაშინ როცა, მათი აზრით, უნდა ფოკუსირდეს კლიმატსა და დეკარბონიზაციაზე. ეს უხეში შეცდომაა. ამოცანა სწორედ ის არის, რომ ხალხის მასებმა უნდა შეძლონ წერტილების შეკავშირება რათა ვიპოვოთ გადაწყვეტა ყველა ჩვენი – კლიმატის, ჯანდაცვის და საცხოვრებლის – კრიზისისთვის, რაც ითხოვს მასობრივი სოციალური ძალაუფლების შექმნას ინდუსტრიებთან დასაპირისპირებლად, რომლებიც ამ კრიზისიდან მოგებას ნახულობენ. ამ თვალსაზრისით „ახალი მწვანე შეთანხმების“ ხედვა კარგია, თუმცა ჯერ კიდევ არ გვაქვს პოლიტიკური მოძრაობა, რომელიც ამ მიზნების მიღწევას შეძლებდა. ახალი მწვანე შეთანხმების მოთხოვნები საჭიროებს მასიურ კონცესიებს კაპიტალის მხრიდან. იმისთვის, რომ ამ კონცესიებს მივაღწიოთ, ჩვენ უნდა დავინახოთ მუშათა კლასი როგორც სოციალური ძალაუფლების მთავარი ბაზისი და მოვახერხოთ ამ ძალაუფლების ჩამოყალიბება ორი მთავარი მიმართულებით: პირველი – მუშათა კლასის ძალაუფლების ყველაზე ცხადი წყარო ის ფაქტია, რომ ისინი მოსახლეობის უმრავლესობას შეადგენენ (თუ მათ ფორმალური სამუშაო ძალის გარდა ზრუნვის მშრომელებსაც მივათვლით). მემარცხენეები უკვე სწავლობენ, რომ სახალხო მასობრივი მხარდაჭერის მოსაპოვებლად, საჭიროა მათ შევთავაზოთ საბაზისო საჭიროებების განსაქონლებაზე დაფუძნებული პროგრამა. ბევრი რადიკალური ეკოლოგიური მოაზროვნე დიდ მნიშვნელობას ანიჭებს ბუნების გასაქონლებისთვის წინააღმდეგობის გაწევას, ან კაპიტალის ცირკულაციაში მისი ინტეგრაციის პრევენციას. მუშათა კლასის ეკოლოგიური პოლიტიკა ამის საპირისპიროზე უნდა ფოკუსირდეს: უბრალოდ ბაზარში ბუნების ინტეგრირებისთვის შეწინააღმდეგების ნაცვლად, ჩვენ ბაზრიდან უნდა გამოვიბრძოლოთ ის, რაც ხალხს სჭირდება. ნაცვლად იმათზე ფოკუსირებისა, ვინც ბუნებასთან უშუალო „სახმარი ღირებულების“ გავლით ურთიერთობს, ამ პოლიტიკამ მუშათა კლასის საქონელზე დამოკიდებულება დაუცველობისა და ექსპლუატაციის მთავარ წყაროდ უნდა ჩათვალოს. ბოლო ხანებში გაერთიანებულ სამეფოში, აშშ-ში და სხვა ქვეყნებში სოციალისტური ელექტორალური პოლიტიკის აღმასვლამ აჩვენა, რომ ხალხის საბაზისო საჭიროებებზე აქცენტის გაკეთებამ შეიძლება, ძალიან დიდი მხარდაჭერა ჰპოვოს უთანასწორობით და პრეკარულობით დატანჯულ საზოგადოებებში. უფასო საჯარო საცხოვრებლის პროგრამებს შეუძლია ეკოლოგიურად სუფთა საცხოვრებლის პრაქტიკის დანერგვაც, რომელიც აწარმოებს იაფ გათბობას და ელექტროენერგიას მაცხოვრებლებისთვის. უფასო საჯარო ტრანსპორტს შეუძლია შეცვალოს ავტომობილებზე და ტრანსპორტის სხვა პრივატიზებულ ფორმებზე დამოკიდებულება. არ არსებობს ეთიკური მიზეზი, რატომ შეიძლება ყველანი ვთანხმდებოდეთ, რომ „ჯანდაცვა ადამიანის უფლებაა“, ხოლო საკვები და ენერგია – არა. ამით ჩვენ დავუპირისპირდებით ინდუსტრიებს, მთავარ დამნაშავეებს ეკოლოგიურ კრიზისში. მეტიც, განსაქონლების ეს პროგრამა არ გამორიცხავს ტრადიციულ ეკოლოგიურ მოძრაობებს, რომელთა მიზანი ველური ბუნების ან „ღია სივრცის“ რეზერვაცია ან შენახვაა. ეს არის სოციალური ცხოვრების კონსტრუირებისა და გაფართოვების პოლიტიკა, რომელშიც კაპიტალი არ არის დაშვებული. ახალი მწვანე შეთანხმებისა და გარანტირებული ფედერალური სამუშაოს კომბინაცია სოციალური საჭიროებების განსაქონლებასთან, ასევე უნდა მოიცავდეს ტრადიციულ მემარცხენე მოთხოვნას სამუშაო კვირის შემცირებაზე, რადგან სამუშაო საათების ჯამური რაოდენობა შეიძლება განაწილდეს მშრომელების უფრო მცირე რაოდენობაზე, ხოლო საბაზისო საჭიროებები უბრალოდ უფრო იაფი იქნება. განსაქონლებაზე დაფუძნებული ახალი მწვანე შეთანხმება ასევე გამოიწვევს საზოგადოებრივი კონტროლის დამყარებას რესურსებზე. ამ პროგრამის ეკოლოგიურად ყველაზე სასარგებლო ნაწილი ის არის, რომ მისი მიზანია ეს ინდუსტრიები კერძოდან საჯარო საკუთრებად იქცეს, რომ ეკოლოგიური მიზნები დომინირებდეს მოგებაზე. კლიმატის ცვლილების პირობებში ერთერთი მთავარი სექტორი, რომელიც გადამწყვეტი ბრძოლის ველი შეიძლება გახდეს, ელექტროენერგიაა. დეკარბონიზაციის გეგმა მოითხოვს პროგრამას, რომელიც დამყარებული იქნება მოთხოვნაზე „ელექტროენერგია ყველას“, ტრანსპორტის, საცხოვრებლის და კომერციული გათბობის ჩათვლით. აშშ-სთვის ეს ნიშნავს არა მხოლოდ ელექტროენერგიის სექტორის „გამწვანებას“, რომელიც 62.95%-თ წიაღისეული საწვავით გამომუშავდება (ძირითადად ბუნებრივი აირით და ქვანახშირით), არამედ ელექტრო გენერაციის მასიურ გაფართოვებასაც სხვა სექტორების მხრიდან ელექტროენერგიის გაზრდილი მოთხოვნის დასაკმაყოფილებლად. ამ პროგრამის განხორციელებას ასევე დაჭირდება კერძო მფლობელობაში არსებული კომუნალური მომსახურების გამობრძოლება. ერთერთი ანგარიშის მიხედვით ეს ინდუსტრია მოიცავს მხოლოდ 199 კერძო კომპანიას (მთლიანი რაოდენობის 9%-ს), მაგრამ ისინი ემსახურებიან ელექტროენერგიის მომხმარებელთა 75%-ს. მკვეთრი დეკარბონიზაცია საჭიროებს ამ კომპანიების საჯარო საკუთრებაში დაბრუნებას და ისინი ამას უბრძოლველად არ დათმობენ. მისი „ბუნებრივი მონოპოლიის“ სტატუსის გამო ელექტროენერგიის სექტორი უკვე ექვემდებარება ინტენსიურ საჯარო რეგულაციებსა და კონტროლს. ეს სექტორი უფრო გახსნილია პოლიტიკური კონფლიქტისთვის, ვიდრე სხვები. მეტიც, რამდენადაც ელექტროენერგია აბსოლუტურად ცენტრალურია სოციალური კვლავწარმოებისთვის – და რამდენადაც უკვე არსებობს კომუნალური მომსახურების კომპანიების მიმართ მუშათა კლასის უკმაყოფილება შეუსაბამოდ მაღალი ტარიფებისა და გათიშვების გამო – აუცილებელია მასობრივი კამპანიების წარმოება, რომელიც მოითხოვს როგორც ელექტროენერგიის დეკარბონიზაციას, ასევე მის გაიაფებას, ან სულაც უფასოდ მიწოდებას შინამეურნეობებისთვის. მაშინ როცა კლიმატის ცვლილების საწინააღმდეგო პოლიტიკა აბსტრაქტულად ჟღერს – განიხილავს რა გლობალური ტემპერატურის მატებას და ატმოსფეროს დაბინძურებას – მშრომელთა უმეტესობისთვის უფასო ელექტროენერგია ბევრად ადვილად გასაგები იქნებოდა. ნებისმიერი განსაქონლებისა და განსაზოგადოების პროგრამა აჩენს კითხვას, ვინ „გადაიხდის“ ამისთვის. ძველი ახალი შეთანხმების მსგავსად, პასუხი ფოკუსირებული უნდა იყოს კორპორაციებზე და მდიდრებზე. ეს კი მოითხოვს ანტაგონისტურ პოლიტიკას, რომელიც გასაგებს გახდის, ვინ არის პასუხისმგებელი ეკოლოგიური კრიზისის გამო და მუშათა კლასს არ ადანაშაულებს მოხმარებაში. მან სადინარი უნდა უპოვოს მდიდრების მიმართ უკვე არსებულ კლასობრივ ბრაზს ეკოლოგიური კრიზისის გამოწვევისთვის. ნეოლიბერალური ორთოდოქსიის საპირისპიროდ, მდიდრების დაბეგვრის იდეა პოპულარია მუშათა კლასში. პოლიტიკის მეცნიერის სპენსერ პისტონის ცოტა ხნის წინანდელი კვლევა კარგად აჩვენებს საზოგადოების მაღალ მხარდაჭერას „მდიდრების მიმართ აღშფოთებაზე“ დამყარებული პოლიტიკის მიმართ. ალექსანდრია ოკაზიო-კორტესის მიერ მდიდრების უფრო მაღალი გადასახადით დაბეგვრის მოწოდების პასუხად, ეს კვლევა აჩვენებს, რომ ამერიკელების 76% და რესპუბლიკელების უმეტესობა მხარს უჭერს მდიდრებისთვის უფრო მაღალი გადასახადების დაწესებას. მუშათა კლასის ძალაუფლების მეორე, მთავარი წყარო არა მხოლოდ მათ რიცხოვნობაში, არამედ სამუშაო ადგილზე მათ სტრატეგიულ ლოკაციაშია, რომელიც უზრუნველყოფს კერძო მოგებას და საჯარო სოციალურ რეპროდუქციას. მუშათა კლასს აქვს შესაძლებლობა, გაიტანოს საკუთარი სამუშაო ძალა და შრომა კაპიტალიდან, გაფიცვებისა და წყვეტის გამომწვევი პოლიტიკის სხვა ფორმების მეშვეობით. მასობრივ წყვეტის გამომწვევ მოქმედებებს შეუძლია, ღრმა კრიზისი შექმნას, რომლის დროსაც კაპიტალი იძულებული იქნება დაასკვნას, რომ „მისი ბოლო მტკივნეული არჩევანი მშრომელთა მიერ საცხოვრებლად ვარგისი კლიმატის მოთხოვნის დაკმაყოფილება და სიღარიბის დასრულებაა ახალი მწვანე შეთანხმების გავლით“. ეკოლოგიურმა პოლიტიკამ დიდი ხანია, იცის წყვეტის გამომწვევი მოქმედებების ძალის შესახებ, მაგრამ როგორც წესი გააქვს ის სამუშაო ადგილიდან იმგვარად, რომ ეს ეწინააღმდეგება მშრომელთა ინტერესებს. ედვარდ ებბის რომანში (The Monkey Wrench Gang) ნაჩვენებია აქტივისტები, რომლებიც შახტებისკენ მიმავალ გზებზე წვებიან და შლიან ეკოლოგიური განადგურების მანქანებს. დედამიწა უპირველეს ყოვლისა -მ შექმნა ხეებზე ჯდომის ტაქტიკა ხანდაზმული ტყეების ჩეხვის შესაჩერებლად. ის, რასაც ნაომი კლაინი „ბლოკადიას“ უწოდებს, აღწერს აქტივისტებს, რომლებიც ბლოკირებას უწევენ ნავთობისა და გაზის მილებისა და სხვა წიაღისეული საწვავის ინფრასტრუქტურის გაფართოვებას, როგორიცაა ქვანახშირის თბოელექტროსადგურები. თუმცა, პირდაპირი ეკო-მოქმედების არსებული არმია წყვეტის ან ჩაშლის მხოლოდ შეზღუდულ შესაძლებლობებს იყენებს. ისინი აქა-იქ ახერხებენ ნავთობსადენის ან საწვავით სავსე ვაგონების ბლოკირებას, მარამ მნიშვნელოვან ზიანს ვერ აყენებს საწვავი წიაღისეულის კომპლექსს კაპიტალისტური კვლავწარმოების შუაგულში. ყველაზე შთამაგონებელ და წარმატებულ მაგალითად მოძრაობა #nodapl (ნავთობსადენის საწინააღმდეგო საპროტესტო მოძრაობა დაკოტაში) უნდა მივიჩნიოთ, თუმცა ტრამპის არჩევის შემდეგ დაკოტას მილსადენი ატარებს ნავთობს და ხანდახან ღვრის კიდეც. შეძლებს თუ არა ეკოლოგიური პოლიტიკა, მიიზიდოს მშრომელები, რომლებსაც აქვთ შესაძლებლობა, შიგნიდან გააჩერონ კაპიტალიზმი? შევძლებთ თუ არა შევქმნათ ის, რასაც შონ სვინი „ეკოლოგიურ პროფკავშირს“ უწოდებს და რომელშიც მშრომელები თავიანთ ბრძოლას მმართველების წინააღმდეგ ეკოლოგიურ ბრძოლად განიხილავენ? ეს უნდა დაიწყოს ბოსების მხრიდან მშრომელების და ბუნების ექსპლუატაციის ფორმების ერთმანეთთან დაკავშირებით. ეს კავშირი უფრო გამოკვეთილი იყო 1960-ნების ეკოლოგიური მოძრაობისთვის. ტონი მაზოკის ნავთობის, ქიმიური და ატომური წარმოების მუშების პროფკავშირმა შეძლო შეექმნა შრომის დაცვისა და უსაფრთხოების ადმინისტრაცია, რომელსაც იგივე მიზანი ქონდა, რაც ეკოლოგიური დაცვის სააგენტოს – დაეცვა სიცოცხლე ინდუსტრიული კაპიტალისტებისგან. კონორ კილპატრიკის თქმით „მაზოკი ხედავდა, რომ ის ქიმიური ნივთიერებები, რაც მისი პროფკავშირის წევრებს წამლავდა, ასევე გარეთაც ხვდებოდა – ჰაერის, ნიადაგის და წყლის გავლით“. მართალია დასუსტებულები არიან, მაგრამ პროფკავშირები კვლავ იბრძვიან ამ საკითხებისთვის. ფოლადის მუშების გაერთიანების 2015 წლის გაფიცვა მნიშვნელოვანწილად სამუშაო ადგილზე ჯანმრთელობასა და უსაფრთხოებაზე იყო ფოკუსირებული. ბევრს საუბრობენ ანტიეკოლოგიურ განწყობებზე სამშენებებლო კომპანიებში და საწვავი წიაღისეულის ინდუსტრიაში დასაქმებული მუშების პროფკავშირებში. ზოგიერთმა პროფკავშირმა მხარი დაუჭირა კეისტოუნისა და დაკოტას მილსადენების პროექტებს, კარგად ანაზღაურებადი სამუშაოს გამო. ეკოლოგიურ ბრძოლაში ხშირად შრომა და კაპიტალი მოკავშირეობენ აქტივისტების წინააღმდეგ. თუმცა, სამშენებლო სფეროს მუშები და მეშახტეები მთელი მუშათა კლასის მხოლოდ მცირე ნაწილია. უკეთესი ხომ არ იქნება, გავიხედოთ ეკოლოგიურად ყველაზე დამაბინძურებელი და დამანგრეველი სექტორების მიღმა, მშრომელთა მებრძოლი წინააღმდეგობის საპოვნელად, რომელიც ჩაეწერება უფრო ფართო ეკოლოგიურ პოლიტიკაში. ჩვენ არ უნდა ვფოკუსირდეთ მხოლოდ პირდაპირ მოქმედებაზე სოფლის და რეგიონის რესურსების ამოღების და მითვისების წინააღმდეგ (სადაც მშომელთა მოძრაობა ძალიან სუსტია). როგორც ზემოთ ვთქვით, არსებობს პოლიტიკური ეკოლოგიის სწავლულთა მიერ დამკვიდრებული ტენდენცია, რომ „ნამდვილი“ ეკოლოგიური ბრძოლა მხოლოდ სოფელსა და რეგიონში ხდება, სადაც რესურსები მოიპოვება ან სადაც „ნამდვილ“ ბუნებრივ ლანდშაფტებს საფრთხე ემუქრება. მუშათა კლასის ეკოლოგიური პოლიტიკა ასევე ეფექტურად უნდა ყალიბდებოდეს იმ ინდუსტრიებშიც, რომლებსაც ძალიან მცირე ზეგავლენა აქვთ ეკოლოგიაზე. ჯეინ მაკკალვიმ დამაჯერებლად აჩვენა, რომ ჯანდაცვა და განათლება სტრატეგიული სამიზნე უნდა იყოს მუშათა კლასის ახალი მოძრაობისთვის. ეს სფეროები წარმოადგენს სოციალური რეპროდუქციის საფუძველს ბევრ საზოგადოებაში და მეტალის ქარხნებისგან განსხვავებით მათი ოფშორებში გადატანა შეუძლებელია. ალისა ბატისტონის თქმით ეს „სოციალური რეპროდუქციის“ ან „ზრუნვის“ სექტორები არ აბინძურებენ გარემოს და ნაკლები ზიანი მოაქვთ მისთვის. ამ სფეროების გაფართოვება ცენტრალური უნდა იყოს პოლიტიკური ეკოლოგიისთვის, რომელიც ფოკუსირდება „ზრუნვაზე“ – ამ სიტყვის ყველაზე ფართო გაგებით (ეკოსისტემისა და სიცოცხლისთვის აუცილებელი სხვა სისტემების ჩათვლით). მნიშვნელოვანია ბრძოლა საჯარო სექტორებში, რაც გადამწყვეტი იქნება განსაქონლების პროგრამისთვის, რომელიც ზემოთ განვიხილე. ბოლო წლის განმავლობაში მაკკალვის რჩევა რეალური გახდა 1986 წლის შემდეგ ყველაზე დიდი გაფიცვების ტალღით – თითქმის ყველა მათგანი განათლების სფეროში მოხდა. ამ სტატიაში ჩემს მიერ მხარდაჭერილი პროგრამის შესაბამისად, ეს გაფიცვები მკაცრი ეკონომიისა წინააღმდეგაა მიმართული და მშრომელთა ცხოვრების დონის გაუმჯობესებას ითხოვს. მაგ. დასავლეთ ვირჯინიის მასწავლებელთა გაფიცვამ გააჩერა სოციალური რეპროდუქციის ცენტრალური ინსტიტუცია (სკოლები) მატერიალური მოთხოვნების მისაღწევად – მათ შორისაა საწვავი წიაღისეულის ინდუსტრიის დაბეგვრა უკეთესი სკოლებისთვის. მაგრამ ეს გაფიცვებიც ძირითადად ეხება ცხოვრების გაუმჯობესებას სამუშაო ადგილის გარეთ (ან მიღმა). მასწავლებლების გაფიცვა აღიწერა, როგორც „შეთანხმება საერთო სიკეთისთვის“, რომლის მოთხოვნებში არტიკულირებულია მუშათა კლასის ძალაუფლების გავლით საზოგადოების გაუმჯობესების ფართო ხედვა. ლოს-ანჯელესის მასწავლებელთა გაერთიანების გაფიცვა არა მხოლოდ უკეთ დაფინანსებულ სკოლებს ითხოვდა, არამედ უფრო მეტ მწვანე სივრცესაც სკოლების ეზოებში. ამგვარი ანტი-ეკონომიური პოლიტიკა, რომელიც აგებულია საერთო სიკეთის იდეის გარშემო, ადვილად შეიძლება იქცეს ფართო მწვანე პროგრამად, რომელიც დაეფუძნება პროფკავშირულ სამუშაო ადგილებს საჯარო მწვანე ინფრასტრუქტურის, საბინაო პოლიტიკის და იმ საჯარო ტრანსპორტის შესაქმნელად, რომელზეც ზევით ვილაპარაკე. საჯარო ტრანსპორტის პროფკავშირები და კომუნალური სფეროს მშრომელები ამავე პრინციპით უნდა ორგანიზდნენ. ეკოლოგიური ძალაუფლების შექმნამ მუშათა კლასზე დაყრდნობით – რომელიც საზოგადოების უმრავლესობაა და რომლის შრომაც მთელ სისტემას ამუშავებს – უზარმაზარ გამოწვევას შეუქმნის კაპიტალის ბატონობას ცხოვრებაზე და პლანეტაზე. ამ ბრძოლაში გამარჯვება უნდა დაიწყოს იმის ხაზგასმით, რომ მომჭირნეობა უნდა გამოიჩინონ და მსხვერპლი უნდა გაიღონ მდიდრებმა და კორპორაციებმა და არა დანარჩენებმა. დასკვნა 1960-ან და 1970-ანი წლების კრიზისებსა და ტრანსფორმაციებში, ორი მთავარი ძვრა მოხდა. პირველი – კრიზისის საბაბად გამოყენებით, ნეოლიბერალური ძალები გაერთიანდნენ რათა დაემტკიცებინათ, რომ საზოგადოების მოლოდინი ომისშემდგომ „უხვ“ ეკონომიკაზე რეალობას აცდა და საჭირო იყო მკაცრი ეკონომია სახელმწიფო ხარჯების შესამცირებლად და პროფკავშირების ძალაუფლების შესამცირებლად. მეორე – „ახალი მემარცხენეების“ რიგები შეავსეს პროფესიონალთა კლასის ახლადგამომცხვარმა წევრებმა (რომლებიც თავის მხრივ ომისშემდგომ პერიოდში არნახულად გაფართოებული უმაღლესი განათლების ნაყოფი იყვნენ). ეს მემარცხენეები ძალიან კრიტიკულად იყვნენ განწყობილები „სიუხვისა“ და მომხმარებელი საზოგადოების მიმართ. ეს ორი ფაქტორი გაერთიანდა ეკოლოგიურ მოძრაობაში, რომელიც თითქმის მთლიანად შედგებოდა ამ პროფესიონალთა კლასისგან, რომელიც იყენებდა სამეცნიერო მოდელებს ასევე იმის დასამტკიცებლად, რომ სოციალური „სიუხვე“ და მოხმარება უნდა შეზღუდულიყო ლიმიტების პოლიტიკითა და ეკონომიით. ამ პერსპექტივის კვინტესენციური მეთოდი ეკოლოგიური კვალის გარშემო ტრიალებს და ამტკიცებს, რომ მომხმარებელია ის, ვინც ეკონომიკურ გადაწყვეტილებებს მართავს და შესაბამისად, ეკოლოგიური დეგრადაციის უკან დგას. ამ პერიოდში თავისთავად ცხად ჭეშმარიტებად ჩაითვალა ის, რომ ეკოლოგიური პოლიტიკა კლასობრივი პოლიტიკასგან განსხვავდება. მოკლედ რომ ვთქვათ, ეკოლოგიური პოლიტიკა ნიშნავდა მომჭირნეობას, ხოლო კლასობრივი – ხელგაშლილობას. მიუხედავად იმისა, რომ პროფესიონალთა კლასის ზოგიერთი სწავლული უფრო რადიკალურ ეკოლოგიას მატერიალურ ინტერესებში ხედავდა, ამგვარი პოლიტიკის გაფორმება მაინც მხოლოდ მარგინალიზებულ საზოგადოებებზე დაყრდნობით ქონდა წარმოდგენილი, რომლებიც სარჩოს უშუალოდ ბუნებისგან მოიპოვებენ, ან უშუალოდ არიან დაბინძურების მსხვერპლი. ამავე პერიოდში კაპიტალი მხოლოდ უფრო მეტად იკრებდა ძალას და ეკოლოგიური კრიზისი მხოლოდ ღრმავდებოდა. თუმცა, ბერნი სანდერსის კამპანიასთან, სხვა ელექტორალურ გამარჯვებებთან, გაფიცვებისა და მუშათა კლასის ბრძოლის მატებასთან ერთად, მემარცხენეები კვლავ იკრებენ ძალას პირველად ბოლო ათწლეულების განმავლობაში. „წინააღმდეგობის“ ენიდან ის საბოლოოდ გადავიდა ძალაუფლების მოპოვების ენაზე. ეფექტური ეკოლოგიური პოლიტიკა არ არის რაღაც, რაც შეიძლება არამომგებიანი ორგანიზაციების ან ანალიტიკური ცენტრების აქტივისტების მიერ შეიძლება დაპროექტდეს. ჩვენ შეგვიძლია ვისწავლოთ ჩვენს ირგვლივ არსებული მოძრაობიდან. ყველა შემთხვევაში, როცა ჩვენ ვერთიანდებით პროფკავშირების გარშემო, ქირის ფასის კონტროლის მოთხოვნით, უკეთესი ჯანდაცვისთვის თუ ეკოლოგიური გარემოს გასაუმჯობესებლად, კაპიტალი ამის გასაჩერებლად იბრძვის. როგორც მარქსი ამბობდა, „კაპიტალი არაფრად აგდებს მუშის ჯანმრთელობას და სიცოცხლის ხანგრძლივობას, სანამ საზოგადოება არ აიძულებს ასე მოიქცეს“. კაპიტალი ასევე არაფრად აგდებს სიცოცხლის არცერთ ფორმას და პლანეტას კატასტოფას უქადის. ჩვენ უნდა შევქმნათ სოციალური ძალა, რომელიც მას შეაჩერებს. </div> </div> </div> </div> </div>

საუბარი „ნიჰილისტური“ ეპოქის შესახებ

რეფლექსიები ისრაელ-პალესტინის კონფლიქტზე

„სუვერენული დემოკრატია“ რუსულ ყაიდაზე.[1]

პალესტინა არ გამქრალა

სამუშაოს იდეა

მტრული დაზვერვა: ფიქრები დასავლეთ სანაპიროზე ვიზიტის შემდეგ

გულმავიწყობის შესახებ: წინასიტყვაობა და თარგმანი

გარდამტეხი გადაწყვეტილება ღაზაში ისრაელის მიერ წარმოებული ომის შესახებ

გადატრიალება, რომელზეც არ ვსაუბრობთ

ეკოლოგიური პოლიტიკა მუშათა კლასისთვის